Ang Tatlong Kwento ng mga Kakaibang Pag-ibig: “Isang Pag-aaral sa Mundo ng tatlong bakla at lalakeng naglilive-in”

U N A N G B A H A G I


Panimula

Ang pagsasama ng dalawang nilalang na may kaakibat na pagmamahal at pag-uunawaan ay sadyang maituturing na mabuti at katangi-tangi sa lahat ng gawain ng tao. Nagiging inspirado ang isang indibiduwal sa mga pagkakataong sila’y may iniisip na misyon, lalo na’t para sa isang taong espesyal sa kanila. Para bang hindi magiging tagumpay ang lahat ng misyon at gampanin nila kung hindi nasisilayan man lang ang taong nagpapatibay ng kanilang determinasyon at lakas ng kalooban. Anuman ang opinyon ng ibang tao, ito’y hindi mahalaga sapagkat sa dalawang taong nagmamahalan, handa nitong tanggapin maging ang pagkukulang ng kanyang karelasyon. Ngunit kung ito ay taliwas sa pamantayang normal ng lipunan, paano susulong ang isang relasyon? Ang kontrobersiyal na kalagayan ng mga bakla at lalakeng naglilive-in ay isa sa mga kaganapang taliwas sa pamantayang normal. Sa loob ng istraktura ng lipunang Pilipino, ang ganitong uri ng relasyon ay tinataguriang “Deviant”. Sa kabila nito, maraming relasyon ng isang bakla at lalake ang patuloy na yumayabong at napagtatagumpayan ang mga hamon sa buhay. Bagamat maraming nag-aakala na ang ganitong relasyon ay panandalian lamang, maraming homosexual na relasyon ang bumibilang na ng taon sa pagsasama. Hindi lamang nakikita ng mga tao kung paano gumagalaw ang kanilang mundo. Katulad din lamang ito ng relasyon ng babae’t lalake, kung saan, ipinadarama ng bawat isa ang kanilang pagmamahal at pagpapahalaga. Ngunit, paano nga ba ang buhay nila sa lipunang Pilipino?
Ang pag-aaral na ito ang maghahatid ng mga kaalaman at katotohanan kung paano ang pangaraw-araw na pamumuhay ng isang bakla at isang lalakeng naglilive-in.



ASPETONG DI MATERYAL- tumutukoy sa mga emosyon

ASPETONG MATERYAL- mga bagay na tinatamasa ng isang indibiduwal sa pakikipagrelasyon.

BAKLA- ayon sa progay Phils., yaong mga lalakeng umiibig, nakikipagtalik o nagkakagusto sa kaparehong kasarian.

CALL BOY SYSTEM- sistema ng pakikipagrelasyon kung saan ang isang bakla ay naghahandog ng pera o anu mang ka-uri nito kapalit ng pakikipagrelasyon ng mga lalake.

CLOSET KING AND QUEEN- taguri sa mga taong may itinatagong sikreto tungkol sa kanilang tunay na pagkatao.

CROSS DRESSER/ESKLUSIBONG BAKLA- mga baklang nagdadamit at nagkikilos babae.

DEVIANT- taguri sa mga taong tumataliwas sa pamantayang itinakda ng lipunan.

DISKRIMINASYON- hindi pantay na pagtingin o pag-alis ng karapatan sa isang tao batay sa kanyang piniling seksuwal na oryentasyon, kulay, aksyon, gawain, ugali at kasarian.

EXCHANGE THEORY– teoryang pinasikat ni Peter Blau, na nangangahulugan na gumagawa ang isang tao ng isang gawain dahil may hinihintay itong kapalit.

FEMINITY-karakter na nagpapakita ng kilos ng babae.

HOMOPHOBIA- walang patumanggang galit, pagkainis, takot at pagpatay na nararanasan ng mga bakla.

HOMOPHOBIC- taong may matinding galit, pagkainis, takot at pumapatay sa mga bakla.
KASAL- sagradong sakramento at isang legal na pagsasama ng dalawang nilalang.

LALAKE- isang kasarian na angkop sa kaisipang patriaryalkal. Taong gustong makipaglive sa bakla kaysa sa babae.

LIVE IN- Pagsasama ng dalawamg nilalang na may romantikong relasyon sa isang bahay. Ito ay pagsasamang walang basbas ng estado o ng relihiyon.

PA-MEN – tawag sa mga baklang nagsusuot panlalake.

PATRIYARKAL-Isang uri ng lipunan na kung saan ay lalaki ang napangingibabaw kumpara sa mga babae at bakla.

RELIHIYON – Makapangyarihan at maimplwensiyang institusyon sa lipunan na nagtataguyod ng moralidad at kaugalian ang isang tao na nakabatay sa doktrina at turo nito.


SAME SEX MARRIAGE – Kasal sa pagitan ng dalawang nilalang na may kaparehang kasarian.


SEXUAL ORIENTATION – kasariang pinili batay sa sexual patterns, kaparehong kasarian, at ibang kasarian.



Ang Exchange Theory ni Peter Blau


Ang Exchange Theory ni Peter Blau ay ang pangunahing teorya ng interaksiyong panlipunan. Ayon dito, gumagawa o gumagampan ang isang indibiduwal para sa isang tao na may inaasahang kapalit o gantimpala. Makikita sa lahat ang ganitong uri ng palitan, sa magkaibigan man o sa nagmamahalan. Sinabi pa ni Blau, sa pagpapalitan, ang magkarelasyon ay nagpapalitan ng higit na mahahalagang aksiyon at pagpapahalaga. Sa pagtagal, ang pangangailangan sa ipinagpalit ay bumababa. Ang palitan ay nagaganap sa iba’t ibang paraan. Maaring gamitan ng puwersa o di kaya nama’y dikta ng konsensiya. Gumagawa ng aksiyon ang isang tao para sa kanyang kapwa o sa karelasyon at umaasang masusuklian ito ng higit pa sa kanyang ibinigay. Sinasabing ito rin ay tumutukoy sa aksiyon ng isang indibiduwal na pinakikilos ng kanilang adhikain na makuha ang kanilang pangangailangan mula sa kanilang kapwa. Kasama rin na nabubuo sa palitan ang mga pabor na nakakalikha ng hinaharap na obligasyon. Mahalaga ring konsepto ang tiwala sa paggampan isang obligasyon. Tiwala, kung saan, naniniwala ang isang indibiduwal na siya ay may maaasahan mula sa taong kanyang natulungan kapag siya naman ang nangailangan.






BALANGKAS NG KONSEPTUWAL



Ang magkalive –in na bakla at lalake ay may dinaraanang proseso at mga yugto. Bawat yugto ay may palitang nagagawa ang bawat indibidwal sa kapareha nito. Una, sa panahon kung saan nagsisimula ang pagkakakilanlan ay nagpapalitan na ito ng mga bagay na nagmumula sa kanila. Sa parte ng bakla ay ang kanyang mga material na bagay ang siyang ibinibigay sa lalake upang maging mapalapit ito sa huli. Sa pamamagitan ng mga materiyal na pagbibigay, ang lalake at ang kanyang pisikal na katangian ang kanyang kapalit sa bawat bagay na ibinibigay sa bakla. Mula sa prosesong ito nagsisimula ang unti unting pagkakalapit dahil sa dalas ng komunikasyon ng bawat isa.
Nagiging magkaibigan hanggang magtuloy ito sa pagiging magkatipan. Mula sa yugto ng pagkakakilanlan ay lumalim ang relasyon at naging magkasintahan. Dahil sa nararamdamang pagtanggap ng lalaki sa bakla ay nagiging komportable siya dito, ganun din naman ang lalaki na may kapalit na seguridad sa pagsasama. Lumalim ng lumalim ang relasyon hanggang magdeklara ang bawat panig na maglive – in sa kagustuhang makita ang bawat isa. Mula sa teorya ng palitan naniniwala na dahil sa matagal na pagsasama ng magpares ay napunan ng maraming bagay ang kanilang mga pagkatao. Kahit hindi tuwirang tinatanggap ito ng konserbatibong lipunan na pinasibol ng relihiyon at ng sistemang patriyarkal.

Kaugnay na Literatura at mga Pag-aaral

Sa anumang uri ng lipunan ay mayroong mga homosexual. Mayroon silang kanya-kanyang pamamaraan ng pagsasama. Marami na ring mga pag-aaral ang naisagawa ukol sa kanilang pamumuhay. Sa bahaging ito, ang iba’t ibang literatura at mga pag-aaral na may kaugnayan sa isinagawang pag-aaral, ay ilalahad. Ang mga ito ang magbibigay suporta sa mga datos na nakalap.

Lokal na Literatura

Sa Pilipinas, ang isang indibidwal ay nakikipagrelasyon o nakikipaglive-in sa kapwa kasarian sapagkat siya ay nakakulong sa dalawang aspeto - mga materyal at di materyal na dahilan. Sa isang maikling kwento na pinamagatang ”Pagkatapos ng Dilim” ang dalawang homosexual ay nagkaroon ng relasyon dahil kapwa sila nagmamahalan. Ito ay sa kabila ng panganib na nakaamba sa isa sa magkarelasyon, na isang lider ng underground movement at kasalukuyang pinaghahanap ng mga awtoridad (LADLAD ). Samantala, ang relasyon ay maaaring magsimula sa pakikipagtalik sa unang araw pa lamang ng pagkakakilala ng mga ito . Ito ay sa kadahilanang nababalot ng kursyusidad o pisikal na pangangailangan ang mga homosekswal na sangkot dito . Sa kolum ng ”Emily’s Corner” na nailathala sa PDI Libre, ang isang lalaki ay nakipagrelasyon sa isang bakla sa kabila ng pagkakaroon nito ng nobya sapagkat ang unang nabanggit ay umaasa sa suportang pinansyal na ipinagkaloob sa kanya ng baklang karelasyon. Sa kwentong PAR na kinanatatampukan nina Cris, isang siga, at Andang, isang bakla, ipinapakita kung paano napunan ni Andang ang pagmamahal at atensyon na hindi nararamdaman ni Cris sa kanyang naging nobya(LADLAD ).
Ang pakikipagrelasyon sa kapwa kasarian ay nagbibigay ng kakaibang kasiyahan sa bawat indibiduwal na sangkot dito. Sa pakikipagrelasyon ng isang babae sa kapwa nito babae, napupunan ng bawat isa ang pagmamahal ng isang ina, kapatid na babae, mangingibig, kaibigan, kasama at asawa ng kanyang relasyon. Ang nasabing relasyon ay isang ligtas na paraan upang makipagtalik dahil walang simuman ang maaaring mabuntis . Ang nasabing relasyon ay maaaring makapagdulot ng pagbabago sa pananaw ng isang indibiduwal. Ayon sa isang sulat kay Dr. Holmes, ang pagpasok ng isang homosexual sa isang relasyon ay nagsisilbing tulay upang matanggap nito ang kanyang tunay na pagkatao . Dahil mababa ang lebel ng commitment sa ganitong uri ng relasyon, may pagkakataon na ang magkarelasyon ay magkaroon pa ng higit sa isang karelasyon sa panahon ng pakikipaglive-in, may pagkakataon na ang isang lalaki ay masangkot sa pakikipagrelasyon sa isang babae at ang bakla ay maghanap ng iba pang lalake(a different love...).
Ang paniniwala ng lipunan na ang relasyong homosexual ay sumusunod sa modelo ng relasyong heterosexual ang nagbibigay ng taguri sa magkarelasyon bilang babae at lalake. Ang eklusibong bakla ang tanging may pasibong pag-uugali at nagtitiis alang- alang sa pag-ibig ay ipinapalagay na gumaganap sa papel ng babae,habang ang kapareha nito ay ipinapalagay na lalaki sapagkat taglay nito ang katangian ng isang lalaki at pinahihintulutan na makipagrelasyon sa isang babae(Slip/pages ) Subalit ayon pa rin kay Dra. Holmes,
”Hindi mahalaga sa magkarelasyon kung anong papel ang dapat gampanan ng bawat isa. Sa isang pagkakataon, pwedeng maging dominante ang isa at sa susunod nama’y hindi o di kaya’y kumakalinga at sa susunod nama’y naghahanap ng kalinga” (Naiibang Pag-ibig...)

Sa mga kwento ng aklat na LADLAD katulad ng Ang Pagkatapos ng Dilim, Par, at Lucy, ang mga eklusibong bakla ang naghahanap buhay, humahawak at nagbabadyet ng pera para sa pang-araw-araw pangangailangan, gumaganap sa papel na babae at gumagawa ng mga gawaing pantahanan(LADLAD). Subalit ang ganitong sistema ay hindi tumutugma sa artikulo ni Jomar Fleras,kung saan, ang magkarelasyon ay mayroong balanseng pagkilos, mayroong joint account sa bangko at nagtutulungan na matubos ang anumang pagmamay-ari na nakasanla. Sa paggawa naman ng gawaing bahay sa loob ng tahanan,ito ay nakadepende sa kakayahan at pagkakaroon ng balanseng oras ng bawat isa.
Sa isang relasyon, ang pagkakaroon ng suliranin ay karaniwang tanawin na lamang. Sinigurado ni Jomar Fleras na ang pagseselos at pagkalimot sa pagtupad sa mga gawain ay 100% pinagmumulan ng argumento ng magkarelasyon. Sa kwentong kinatatampukan nina Andang at Cris, ang pagseselos ay humahantong sa pisikal na pananakit. Ang pananakit ni Cris kay Andang ay umabot ng makalawang ulit at ang huling pananakit ang naging rason ng kanilang paghihiwalay(LADLAD ). Sa sulat naman kay Dra. Holmes, ang pagwawalang bahala sa mahalagang usapan na dapat daluhan ay kalimitang dahilan ng hindi pagkakaunawaan ng magkarelasyo. Ngunit anumang suliranin ang kanilang masagupa, sinisikap ng magkarelasyon na pag-usapan at ayusin bago pa lumipas ang magdamag.
Kaakibat ng pagiging bakla ang diskriminasyon sa pamilya, kapitabahay, kaibigan at trabaho. Dahil ang Pilipinas ay nakatali pa sa konserbatibong paniniwala, ang relasyong homosexual ay hindi pa lubusang tinatanggap. Ang pamilya na inaasahan na makaunawa sa kanilang sitwasyon ay naging sarado ang pag-iisip. Sa kwentong Hepe de Viaje, nang malaman ng ama ang relasyong mayroon ang kanyang anak, pagkapoot ang naramdaman nito at sinabi na ang pakikipagrelasyon ay isang kahiya-hiyang kalaswaan na hindi matatanggap ng lipunan at kasalanang di mapapatawad ng Diyos. Sa kwento namang PAR, ang inisyal na reaksyon ng mga kapitbahay ng lalaking kanilang pinaglalamayan sa baklang nakarelasyon nito ay:”Ano?, Jows ko! Yan ba ang Asawa?” Bagamat masakit sa pandinig ay pilit na hindi pinansin upang makaiwas na lang sa argumento(LADLAD). Ayon naman kay Polo Ravales, sa isang panayam sa kanya ng PDI Libre, hindi siya homophobic at wala siyang negatibong komentaryo sa homosexual relationship. Sa kwento naman na ”Red ang luha ni Michael”, si Mike na isang bakla na may karelasyon ay tinanggal sa pinapasukan nito dahil isa raw itong nahihibang na production designer at ang konsepto nito ay nakakasira umano sa kanilang mga presentasyon at pagtatanghal.

Lokal na Pag-aaral

Sa pag-aaral na isinagawa ni Escabarte, 4% lamang ng isang daang homosekswal ang mayroong kalive-in, sapagkat isinasaalang-alang nila ang kasalukuyang kaisipan at paniniwala ng lipunang kanilang ginagalawan hinggil sa relasyong homosekswal. Dagdag pa nito ang paniniwala na ang pagpapakasal sa pagitan ng dalawang homosekswal ay hindi magandang ideya at ang isang homosekswal ay nakatakdang mamuhay ng mag-isa. Ang relasyon sa pagitan ng lalake at bakla ay maaaring nabuo sa pamamagitan ng call-boy system kung saan ang bakla ay nagbibigay ng pera o anumang bagay na materyal kung kaya’t nagtatagal at nagiging produktibo ang kanilang relasyon(2000). May mga lalake ang nakikipagrelasyon sa isang homosekwal dahil ang tingin nila sa mga ito ay isang bagay na makapagbigay sa kanila ng kaligayahan sa pamamagitan ng pinansyal at pisikal na pangangailangan(Gayapa, 1996). Sa pag-aaral naman ni Raya ng UP Diliman, napagalaman na ang isang relasyon ay may malaking tulong sa isang homosekswal, mas madalas na tanggap ang tunay na pagkatao, madaling makaunawa, makapag-adjust at hindi madali makaramdam ng depresyon. Subalit ang nasabing relasyon din ang nagiging daan upang ang isang homoseksuwal ay hindi nag-uukol ng emosyonal na pagpapahalaga. Ang antas ng commitment ay hindi nakayakap sa relasyon.(2003)
Sa usapin ng masculinity at femininity ay hindi masyadong pinapansin sa mga nabibilang sa panggitnang uri. Kadalasan, egalitaryan ang sistema ng pagdedesisyon at pantay ang pagpapakita ng emosyon. Gayundin sa hatian ng paggastos at paggawa (Raya, 2003). Subalit, ang ganitong tanawin ay hindi makikita sa pag-aaral na isinagawa sa loob ng kulungan. Dito, ang cross dresser na baklang bilanggo ay umaakto bilang isang babae samantalang ang kanyang kinakasamang lalake ang siyang tumatayong lalake. Ang bawat kitang natatanggap ay kanilang pinaghahatian sa mga pang-araw-araw na gastusin(Rebulado at Timoteo,2002).
Katulad ng relasyong heterosexual , selos ang pangunahing dahilan ng pag-aaway at humahantong sa paghihiwalay ng magkapareha (Raya, 2000).
Dahil sa pagdidiskrimina ng lipunan sa homoseksuwal bilang tao, ang pakikipagrelasyon sa kapwa kasarian ay patuloy na itinatago at inililihim.(Gayapa,1996)



Banyagang Literatura


Sa pagpasok ng isang homosekswal sa isang relasyon, ang pagpapahalaga sa damdamin ng bawat isa ay unang isinasaalang-alang. May nakikipagrelasyon na udyok ng pagmamahal. Ito ay maaari ring maging bunga ng sekswal na oryentasyon na taglay ng isang indibidwal sa panahon pa nang kabataan nito at ng pangangailangang pisikal (Loving Someone Gay). Maaari rin itong resulta ng kulturang kinagisnan. Sa sinaunang Griyego, ang pagmamahalan ng dalawang lalaki ay isang kahanga-hangang uri ng pakikipagrelasyon. Ito bunga ng paniniwala na ang kapwa lalaki lamang ang makapagpupuno ng papel ng isang tunay na kaibigan at karelasyon.
Malaking tulong sa pag-unlad ng personalidad ng isang homosekswal ang nasabing relasyon. Ito ay nagsisilbing daan upang tanggapin ng isang indibidwal ang kanyang tunay na pagkatao at gawin itong sandata sa hamon ng lipunang ginagalawan na may saradong pang-unawa sa ganitong usapin. Dahil ang relasyong homoseksuwal ay hindi masyadong nagpapahalaga sa monogamya, maaring maging dahilan ito upang ang isa o ang magkarelasyon ay magkaroon nang higit sa isa pang kapareha. Sa Roma, ang emperador na si Nero ay sinasabing ikinasal nang 2 beses sa kapwa nito lalaki sa magkakahiwalay na pagkakataon.
Ang pagganap sa isang partikular na gampanin katulad nang mamamalas sa isang relasyong heteroseksuwal ay hindi nagbibigay nang tagumpay sa isang relasyong homosekswal kung kaya’t ang kawalan ng modelong basehan ang humuhubog sa magkarelasyon upang magtagpo ang pangangailangan ng bawat isa (Loving Someone Gay).
Normal na tanawin sa isang relasyon ang pagkakaroon ng mga suliranin. Mga suliranin na kung susuriin ay mababaw na uri lamang subalit nagiging dahilan ng paghihiwalay ng magkapareha. Sa kwento nina Gerald at Phil na nagsama ng pitong taon, ay naghiwalay sapagkat nasaktan ang ”ego” ni Gerald nang makilala nito ang naging karelasyon ng kapareha. Hindi nagkaroon ng paglilinaw o pag-uusap sa pagitan ng magkarelasyon at iniwan ang sitwasyon na isang problema kung kaya’t nauwi sa paghihiwalay(Between the Acts...).
Dahil sa hindi magandang pananaw ng tao at lipunan sa relasyong homoseksuwal, iba’t ibang diskriminasyon ang nararanasan ng mga indibidwal na kabilang sa mga ganitong uri ng relasyon. Isang magkarelasyon ang binugbog ng mga kakilala sapagkat ang kanilang paniniwala sa mga indibidwal na may ganitong uri ng relasyon ay nakakasuyang bakla.


Banyagang Pag-aaral

Sa pag-aaral na isinagawa nina Peplau at Cochran na may titulong ”Value Orientations in the Intimate Relationship of Gay Men” na ginawa sa University of California sa Los Angeles at sa iba pang community, ang isang indibidwal ay nakikipagrelasyon sa kapwa kasarian dahil sa paniniwala na mayroong nagmamahal at nangangailangan sa kanya katulad ng pagmamahal at pangangailangan na nararamdaman niya para sa karelasyon. Sa pag-aaral naman nina Laner at Romel, na ”Media Mating I: Newspaper”Personal” Ads of Homosexual Men”, lumabas na 8% ang nagnanais na magkaroon permanenteng relasyon, 30% ang nagnanais ng kasama at makulay na relasyon, 47% ang naghahanap ng ”sexual partner” at 9% naman ang naghihintay ng materyal na kapakinabangan (Gay Relationship). Kadalasan ang mga naging magkarelasyon ay unang nagkakilala sa mga lugar na madalas kakitaan ng mga bakla tulad ng mga park at gay bars. (Tuller,Gay Relationship).
Malaki ang naitutulong ng relasyon sa pag-unlad ng personalidad ng isang homosekswal. Sa pag-aaral nina Weinberg at Williams, ang magkapareha ay nababawasan ang pag-aalala sa pag-ayaw ng lipunan sa kanilang identidad. Nadedebelop ang tiwala sa sarili at nababawasan ang pagkamalungkutin ng homosexual na may karelasyon. Subalit mayroong hindi magandang resulta sa relasyon ang pagkakaroon ng magkapareha ng iba pang karelasyon sa parehas na pagkakataon. Ayon sa mga Ulandes, kadalasan mayroon pang walong karelasyon o ”sexual partner” ang isang homosexual sa panahon ng pakikipaglive-in nito. Ito ay sa kadahilanang pinahihintulutan sa kultura ng homosekswal ang paghahanap ng iba’t ibang klase ng pakikipagrelasyon at ang sistema ng monogamya ay para sa mga relasyong heterosekswal lamang. Sa pag-aaral na isinagawa ng Kagawaran ng Kalusugan at Kapaligiran ng bansanng Ulandes, 67% ng mga homosekswal na may karelasyon ay positibo sa HIV.
Sa kultura ng mga nasa ibang bansa, ang papel ng pagiging lalake o babae ay hindi masyadong binibigyan ng pansin. Sa pag-aaral ni Tuller, labing-apat sa labing-limang magkarelasyon ang sumasang-ayon dito. Dagdag pa na ang pagiging dominante ng isang homosekswal ay hindi nangangahulugan ng pagiging lalake at ang karakter na mapahinuhod ay gumaganap bilang babae.
Ang pagsulpot ng mga suliranin sa pagitan ng naglilive-in ay base sa tagal ng panahon ng kanilang pagsasama, ayon sa ”Psychotherapy for male Couple” na pag-aaral na isinagawa nina McWhirter at Mattison. Sa unang yugto,ang suliranin ay dulot ng pagkakaparehas ng personalidad ng magkarelasyon. At kapag naramdaman ng isa sa kanila na nababawasan ang anumang emosyon na nagbibigkis sa relasyon, kusa nang nakikipaghiwalay ang isa sa kanila. Sa ikalawang yugto,ang magkarelasyon ay nagkakaroon ng hindi pagkakaunawaan dulot ng pagkakaiba ng bawat isa. Sa estadong ito lubos na nakikita ng magkarelasyon kung ano ang naging pagkukulang at kahinaan ng bawat isa. Ang pagsasarili sa pagpaplano at aktibidad naman ang kadalasang sanhi ng hindi pagkakaunawaan sa ikatlong yugto ng pagsasama. Ito rin ang dahilan kung bakit ang suliranin sa ikaapat na yugto ay patuloy na lumalala. Sa pagkakataong ito ang magkarelasyon ay nagbibigay distansya sa isa’t-isa sanhi ng mga naging aktibidad sa labas ng relasyon. Ang suliraning may kaugnayan sa pagtanda ang kadalasang sanhi ng hindi pagkakaunawaan sa ikalimang yugto ng pagsasama. Ito ay resulta ng pagkasawa sa pagbabagong ginagawa ng magkarelasyon upang mapabuti ang kanilang buhay sa hinaharap.
Sa kabila ng mga hakbang na ginagawa ng mga samahan at organisasyon upang maipaunawa sa publiko ang kanilang mga daing at hiling , patuloy pa rin ang pagdidiskriminang tinatanggap ng magkarelasyon sa lipunang kanilang kinabibilangan(McWhirter and Mattisonl). Katumpakan ito, sapagkat sa pagpasok ng taong 2000, ang persepsyon ng mga tao sa relasyong homoseksuwal sa Estados Unidos ay isang malaking kamalian. Sa katunayan, sa pag-aaral na isinagawa tungkol sa ” Sexual Orientation sa Estados Unidos” lumabas na bumaba ng 25% mula noong 1970 na 62% ang pananaw tungkol sa relasyong homosexual.


Disenyo ng Pananaliksik

Ang pag-aaral na ito ay tungkol sa tatlong pares ng bakla’t lalakeng naglilive-in, ay ginamitan ng malalimang pagsisiyasat at pagsusuri. Ito ay nasa disenyong ”case study approach” na isang uri ng ”qualitative research”. Sa ganitong disenyo, ang mga mananaliksik ay pumili ng pangyayari sa lipunang Pilipino. Ito ay upang higit na makita ang kabuuan ng mga pangyayari at mga mahahalagang puntos sa isang partikular na sitwasyon. Sa ganito ring disenyo, naipakita ang kahalagahan ng bawat detalye sa kabuuan ng pag-aaral. Nailabas nito kung paanong ang bawat pag-uugali, gawi at mga kaganapan sa paligid ay nakakaapekto sa kalagayan ng mga taong sangkot.



Pagpili ng mga ”subject” sa pag-aaral

Dahil sa hirap ng paghahanap ng mga subject sa pag-aaral na ito ang mga mananaliksik ay gumawa ng mga hakbang upang malunasan ang ganitong suliranin. Upang mapadali ang paghahanap ng mga ”subjects”, nakipag-ugnayan ang mga mananaliksik sa ilang mga organisasyon ng mga bakla tulad ng ProGay-Philippines, Kapisanan ng mga Baklang may Progresibong Oryentasyon sa PUP o KABARO-PUP at MASKARA-Caloocan para humingi ng suporta sa paghahanap ng mga maaring maging bahagi sa pag-aaral na ito. Ganun din ang Saint Aelred Missionary sa pangunguna ni Fr. Richard Mickley na siyang nagbigay din ng ilang taong maaring gawing ”subject” sa pananaliksik. Sumangguni din ang mga mananaliksik sa mga taong may direktang koneksyon sa mga bakla para sa ilang mga impormasyon. Sapagkat wala namang komunidad na binubuo lamang ng mga nagsasamang bakla’t lalake, nag-ikot ang mga mananaliksik sa mga malls, palengke at mga pasyalan upang magtanong-tanong sa mga baklang nakikita roon. Tumungo rin sa mga parlor at salons sa iba’t ibang lugar ang mga mananaliksik. Bukod sa pag-iikot, ang mga rekomendasyon ng mga kapitbahay at kaibigan ng mga mananaliksik ay kinusindera rin. Sa pamamagitan ng mga nabanggit, nakakuha ng tatlong pares ng bakla’t lalakeng naglilive-in ang mga mananaliksik upang gawing ”subject” sa pag-aral. Ang mga nasabing naglilive-in ay nakatira sa magkakaibang lugar sa Metro Manila at nagsasama sa iisang bubong ng hindi bababa sa isang taong pagsasama. Ang kanilang mga tunay na pangalan ay sadyang itinago para sa kanilang seguridad at tanging kanilang mga ”nickname” ang siyang gagamitin sa paggamit ng kani-kanilang pangalan.


Instrumento sa Pagkalap ng Datos

Pakikipanayam ang Pangunahing pamamaraang ginamit ng mga mananaliksik sa pagkalap ng mga ”first hand information”. Sa paraang ito, ang mga mananaliksik ay nagkaroon ng higit na malinaw at mas malapit na koneksyon sa mga ”subjects”. Sa harapang pakikipanayam, mas buhay ang interaksyon ng mga mananaliksik at mga ”subject”. Malinaw rin na nakita ng mga mananaliksik ang ekspresyon ng mukha at galaw ng katawan ng mga ”subject” habang naglalahad at sumasagot ng mga katanungan para sa pag-aaral Kaya naman, nagamit ng mga mananaliksik ang mga body language ng mga ”subjects” bilang batayan sa kanilang mga sagot. Sa pamamagitan ng pag-susulat ng impormasyon habang isinasagawa ang ”interview” ang siyang naging basehan ng pangunahing datos. Dahil sa kaselanan ng ibang mga ”subject”, pumayag ang mga mananaliksik na sasalang ang mga ”subject” ng walang mga ”video”, ”camera” o kahit ”tape recorder” sa pakikipanayam. Kaya’t ang panulat na ballpen at papel ang kagamitan na ginamit sa pagkolekta ng mahahalagang impormasyon tungkol sa mga subject.
Sa paggawa ng mga katanungan , bagaman sumangguni ang mga mananaliksik sa ilang mga babasahin, lahat ng mga katanungang ginamit ay sariling gawa at nabuo sa pamamagitan ng pagbra-brainstorming ng mga mananaliksik.
Ang mga nasabing katanungan ay inihanda para sa magkalive-in na bakla’t lalake. Para sa mas malalim na pagkakakilanlan sa mga pangunahing sangkot sa pag-aaral, may mga katanungan rin na inihanda para sa ilang mga tao na may direktang koneksyon sa kanila tulad ng kanilang kapamilya, kaibigan at kapitbahay na nakapanayam ng mga mananaliksik. Kinapanayam ang mga nakapaligid sa mga ”subjects” upang masagot na rin ang katanungang ukol sa diskriminasyon at kalagayan ng naglilive-in na bakla’t lalake sa lipunang Pilipino.

Sina Weng at Mhon

Sina Weng, isang cross-dresser, tubong Bulacan at 30 taong gulang; si Mhon laking Bagong Silang, nasa, ikatlong antas ng Mataas na Paaralan. Pinagtagpo ng tadhana, at ngayon ay nagsasama sa iisang bubong at namumuhay na parang tunay mag-asawa.
Si Weng ay mayroong 11 mga kapatid, ngunit tanging mga pinsan niya lamang ang kasama niyang naninirahan sa Bagong Silang. Ang kanyang mga kapatid ay mayroon nang kanya-kanyang pamilya, habang ang mga magulang niya ay naninirahan pa rin sa Bulacan kung saan siya isinilang. Pagtuntong pa lamang ng edad na 20, si Weng ay nagsimula nang mamuhay ng hiwalay sa kanyang pamilya. Nakarating na rin siya sa ibang bansa, kung saan siya ay nagtrabaho bilang beautician. Sa pagbabalik niya ng Pilipinas, nagtayo siya ng isang parlor, ngunit makaraan ng isang taon ay isinara niya rin ito. Sa ngayon, paghohomeservice ang kanyang pinagkakaabalahan. Nakakasasapat naman ang kanyang kinikita, kung kaya, isinaisantabi niya na ang planong pag-aabroad muli. Idagdag pa ang nasimulan niyang relasyon na nais niyang maalagaan.
Sa kabilang banda, si Mhon ay ikalawa sa apat na magkakapatid. Mayroon siyang isang kuya, isang nakababatabg kapatid na lalake at isang kapatid na babae. Ang kanyang ama ay isang construction worker habang ang kanyang ina naman ay mayroong munting tindahan na pinagkakaabalahan. Bagamat malapit sa pamilya, isa sa mga ayaw ni Mhon ay ang pinakikialaman ang kanyang mga desisyon. Dahil sa ganitong kamulatan, si Mhon ay lumaking may kalayaan sa pagdedisisyon. Kung hitsura ang pagbabatayan, masasabing angat ang kanyang pisikal na kaanyuan. Ilang babae na rin naman ang kanyang nakarelasyon. Ngunit sa tuwina, ito ay nauuwi sa pakikipaghiwalay. Ayon sa kanya, masyadong malihim ang mga babae, hindi niya malaman kung kailan nagsasabi ng katotohanan o nagsisisnungaling lang. Ito ang kanyang hinahanap sa isang relasyon, ang pagiging totoo sa sarili at pagpapakita ng tunay na pagkatao sa karelasyon
Isang buwan pa lamang ang nakakaraan ng si Weng at ang dati nitong kinakasama sa loob ng limang taon ay maghiwalay, nang ito ay mapalapit kay Mhon. Masyado siyang nasasakal sa dati niyang karelasyon kaya naman hiniling niya rito na maghiwalay na lamang sila. Bagamat matagal nang magkakilala dahil magkapit-bahay lamang, napagtuunan nila ng pansin ng si Weng ay uminom kasama ng kanyang mga kaibigan upang mailabas ang kanyang sama ng loob. Nagkataon naman na naroroon din sa lugar si Mhon at nagpapalipas ng oras. Nagkapalagayan sila ng loob at nagkakuwentuhan. Magmula noon, dumalas ang kanilang pag-uusap at sila’y naging magkaibigan. Sa loob ng panahong ito, ang kanilang mga damdamin ay nagkalapit ng husto. Alam ni Mhon na maaaring si Weng ay naghahanap lamang ng mapagtutuunan ng pansin dahil sa nangyaring pakikipaghiwalay nito sa dating kinakasama, ngunit sa kabila nito, binigyan niya ng pagkakataon na pasibulin ang kanilang pag-iibigan. Sa pagpasok pa lamang sa relasyong ito, marami nang isinaalang alang si Mhon. Ngunit sa edad niya ng mga panahong iyon na 15, ay mayroon na siyang kalayaang magdesisyon para sa sarili. Alam nyang hindi siya pangungunahan at pakikialaman ng kanyang mga magulang sa kanyang bagong relasyon. Binalak ni Mhon na ipakilala si Weng sa mga magulang, ngunit hindi niya na rin itinuloy sa kadahilanang hindi niya alam kung paano ito uumpisahan. Hinayaan na lamang nyang makarating ito sa kaalaman ng pamilya sa pamamagitan ng mga tsismosa sa lugar. At ng malaman nga ng mga ito ang pakikipagrelasyon ng anak sa bakla, gustuhin man nilang magalit, iginalang pa rin nila ang desisyon ng kanilang ikalawang anak. Sa pangyayaring ito, tuluyan nang ipinakilala ni Mhon si Weng sa kanyang pamilya. Naging maayos naman ang samahan ng mga ito, katunayan, panandaliang tumira si Weng sa bahay nina Mhon ng siya ay magkaproblema sa inuupahan niyang bahay. Sa parte naman ni Weng sa 2 kapatid lamang at mga pinsan niya naipakilala si Mhon ng personal. Gayunmpaman, nabanggit na ni Weng sa mga magulang niya, na nakatira sa Bulacan, ang kanyang bagong relasyon. Matapos maiayos ang kanilang relasyon sa mga kapamilya, nagbalak ang dalawa na maglive-in. limang buwan pa lamang silang magkarelasyon ng mga panahong iyon. Gusto nilang magkaroon ng direksyon ang kanilang relasyon kaya nila ito naisipan. Tingin naman ni Weng, sapat na ang kanyang ipon at perang kinikita sa paghohomeservice upang masustentuhan ang kanilang mga pangangailangan. At para kay Weng, panahon na upang seryosohin ang kanilang relasyon. Samantalang si Mhon, pakiramdam pa rin niya ay ginagawa lamang siyang panakipbutas upang makalimutan ni Weng ang dating karelasyon. Inisip rin niya na baka masyadong malaking responsibilidad ang pagpasok sa paglilive-in, at isa pa, nag-aaral pa siya at nasa hayskul pa lamang. Ngunit matapos ang mahabang pag-uusap ng magkarelasyon, napagdesisyunan nilang tuluyan nang magsama. Kumuha si Weng ng isang apartment kalapit lamang din ng bahay ni Mhon. Sapagkat nag-aaral pa si Mhon, ipinilit ng mga magulang nito na 3 beses sa isang linggo ay uuwi ito sa kanilang bahay. Ang natitirang araw ay pinagsasaluhan nila ni Weng sa kanilang munting pugad. Sa pagpasok sa paglilive-in, alam pareho nina Weng at Mhon, na nangangailangan ito ng kahandaan sa pag-iisip at damdamin upang higit na maunawaan ang isa’t isa, lalo pa’t sa iisang bubong sila titira.
Sa loob ng 13 buwang pagsasama, nakita nina Weng at Mhon ang kagandahan at pati na rin ang mga negatibong bagay sa kanilang relasyon. Si Mhon, na ang pangunahing dahilan ng pakikipagrelasyon kay Weng ay malaman ang mag bagay na kayang gawin ng bakla na hindi kayang gawin ng babae sa isang relasyon, ay nakitang mas maalaga at maalalahanin si Weng kaysa sa mga babaeng nakerelasyon niya. Sa parte naman ni Weng, ginagawa niya ang lahat ng pag-aalaga kay Mhon upang makita nitong kaya niya itong mahalin ng higit pa sa pagmamamhal na kayang ibigay ng isang tunay na babae. Nais rin nilang patunayan sa mga naninira sa kanilang relasyon na hindi sila basta na lamang maghihiwalay ng dahil lamang sa paninira. Kaya alam nilang magtatagal pa ang kanilang relasyon dahil sa pagmamahal at determinasyon na ipakita na sila’y may matatag na pagsasama, ang nagpapalakas sa kanilang dalawa. Sa kabila nito, may mga bagay rin namang may negatibong atribusyon sa kanilang relasyon. Likas na ma-pride ang mga lalake. Dahil pareho pa rin silang lalake, mataas na pride ang isa sa ilang suliranin. Pareho rin nilang hindi ugaling humingi ng tawad kahit sa mga maliliit na pagkakasala sa isa’t isa. Kaya’t hindi rin nalilinawan ang kanilang suliranin. Pareho silang demanding at parehong hindi basta bastang nagpapailalim sa kapangyarihan at kagustuhan ng bawat isa. Sa kabila ng lahat ng ito, hindi nila tinitingnan bilang hadlang ang mga ito, sa halip, ay hamon lamang upang higit nilang makilala ang isa’t isa.
Sa loob ng kanilang tahanan, ginagawa nila ang mga ginagawa ng isang tunay na mag-asawa. Nag-uusap, kumikilos at nag-aaway na tila ba sila’y binasbasan rin. Sa kanilang pagsasama, si Weng ang tumatayong babae,siya ang gumagawa ng lahat at nag-aasikaso ng lahat ng kanilang pangangailangan. Siya ang naglalaba ng mga kagamitan ni Mhon at naglilinis ng bahay. Pati tubig na pampaligo ng lalake ay ginagwa rin ni Weng. Para sa kanya, dito niya naipadarama kay Mhon ang kanyang pag-aalala rito. Makaraang maiayos lahat, saka naman niya pinupuntahan ang mga customer niya. Pagdating ng hapon ay naghahanda ng siya ng makakain para sa hapunan. Hihintayin niyang dumating si Mhon at silay sabay kakain ng hapunan. Sj Mhon ay parang tatay na umaalis sa umaga at darating sa gabi na pagod at gutom. Ang kaibahan lamang pumapasok siya sa paaralan at hindi nagtratrabaho. Ngunit sa mga panahong si Weng ay nagtutungo sa bahay nina Mhon at nagpapalipas ng ilang araw doon, si Mhon naman ang nagaasikaso sa lahat ng kailangan ni Weng. Ipinag-iigib siya nito ng pampaligo at binabantayan hanggang matapos. Ipinaghahain ng makakain at siyempre, hindi nito hinahayaan na mailang si Weng sa kanyang mga kapamilya. Isinasali Ni Mhon sa usapan ng kanyang mga kapamilya upang maramdaman nito na tanggap siya ng kanyang mga magulang at kapatid. Dahil na rin sa mga pagsisikap ni Mhon na mailapit si Weng sa kanyang sariling pamilya, naging magaan na rin ang relasyon sa pagitan ng mga ito. Kaya sa mga panahong dumadalaw si Weng sa tahanan nini Mhon, parang kapamilya na rin ang turing ng mga ito sa kanya.
At dahil si Mhon ay estudyante, umaasa lamang ito sa allowance na ibinibigay ng mga magulang. Sa ganitong sitwasyon, si Weng na siyang nagtratrabaho, ang gumagastos sa kanilang bahay. Maging sa kanilang mga lakad (Dates) ay si Weng ang naglalabas ng pera. Madalas ay panonood ng sine ang kanilang lakad. Masaya si Weng dahil hindi siya ikinahihiya ni Mhon na makasama sa paglalakad. Madalas ay nakaakbay pa ito sa kanya o di kaya naman ay magkaholding hands ang dalawa habang namamasyal. Maliban pa riyan, nagbibgay pa rin si Weng ng baon ni Mhon sa araw araw. Nagagawa ring bilhan ni Weng ng mga gamit si Mhon, sa katunayan, nabilhan niya na ito ng Cellphone, para daw maitetext niya kahit anong oras. At natural, si Weng pa rin ang gumagastos pagdating sa load ng cellphone ni Mhon. Para kay Weng, kay Mhon niya naramdaman na seryoso ito sa pakikipagrelasyon sa kanya at handa siyang tanggapin maging ano pa man siya. Sa bahagi naman ni Mhon, natagpuan niya kay Weng ang pagpapahalaga na hindi niya maramdaman sa ibang nakarelasyon. Sa lahat ng ito, mas pinahahalagahan nila ang mga panahon na sila ay masayang magkasama kaysa pag-awayan ang mga di nila pagkakasundo sa gawain.
Sa kahit anong uri ng relasyon ay mayroong problema. Sina Weng at Mhon ay nakaharap na sa maraming problemang nagdudulot ng sigalot, away at tampuhan sa pagitan nilang dalawa. Una sa listahang ito ay ang patuloy na pakikipagrelasyon ni Mhon sa ibang babae sa kabila ng paglilive nila ni Weng. Iginagalang ni weng ang pangangailangan ni Mhon ng tunay na babae, ngunit ito ay nagdulot ng pagbaba ng kanyang pagtingin sa kayag napiling kasarian. Sa kanyang paniniwala, kahit kailan ay hindi siya mananalo sa isang babae sapagkat kahit anong gawin niya, lalake pa rin siya. Bagamat nakababa ito ng kanyang tiwala sa sarili, tiwala rin naman siyang hindi iiwan ni Mhon, sapagkat walang nagtatagal babae kay Mhon. Iniiwan niya rin nito ang mga babae pagkatapos ng ilan linggong pakikipagfling, dahil sa pagseselos ni Weng. Nahahati kasi ang oras ni Mhon para kay Weng at sa babaeng karelasyon niya. Kung minsan, imbes na nasa bahay na at nagpapahinga kasama ni Weng, tumatambay muna ito sa kalye kasama ang babae niya. Kung selosa si Weng ganoon din naman si Mhon. Nauuwi sa suntukan ang minsan pagkakita ni Mhon kay Weng at dati nitong kinakasama. Matagal nang pinagbawalan ni Mhon si Weng na makipag-usap rito.
Sa huli ay nagsuntukan ang ex ni Weng at si Mhon. Maliban diyan, ang pagtrato ng mga kaibigan ni Mhon kay Weng ay naging sanhi rin ng pagtatampo ng huli. Alam ni Weng hindi siya tanggap ng mga kaibigan ng kinakasama. Ang ikinasasama ng loob niya ay walang ginagawang hakbang si Mhon ukol rito. Naging sanhi rin ng kanilang pag-aaway ang pakikinig ni Mhon sa paninira ng mga kaaway ni Weng. Sa kanilang huling away ukol rito, nakipagrambulan si Weng sa kaaway niyang bakla na naninira sa kanilang relasyon. Sa mga ganitong mga away, mas madalas ay si Weng ang gumagawa ng paraan upang magkaayos sila. Si Mhon, sa tuwing nagagalit ay umuuwi sa bahay ng mga magulang at nagkukulong. Hindi ito lumalabas kahit sunduin pa ng kanyang mga kaibigan. Pagsinundan siya doon ni Weng ay umaalis ito at pumupunta sa bahay ng kanyang lola. Sa paglamig ng ulo nito ay kusa rin siyang umuuwi sa bahay nila ni Weng. Pagkatapos ay parang walang nangyari na kakausapin niya na ulit si Weng. Samantalang si Weng ay sisimangot lamang at tatahimik kapag galit. Ngunit madali rin naming nawala ang kanyang galit. Kadalasan ay hindi na nila pinag-uusapan ang mga problema. Hinayaan na lamang nilang lumipas ito. Hindi rin uso sa kanila ang paghingi ng tawad maliban na lamang kung talagang malaki ang kasalanan. Kaya ang away at problema ay lumilipas ng di nila namamalayan. Hindi nila ito nahaharap ng maaayos at iyon ang isa sa nais nilang mabago sa kanilang relasyon.
Pagdating naman sa diskriminasyon sa kanilang relasyon, hindi na lamang nila ito binibigyan ng pansin. Sa trabaho, sapagkat si Weng ay naghohome service, ang kanyang mga customer ay mga kaibigan niya rin. Bagamat walang tutol ang mga ito sa kanilang paglilive-in, alangan siya sa edad ng kanyang kinakasama. Baka nga naman daw ginagatasan lamang siya. Natural lamang na ipagtanggol ni Weng si Mhon sa mga ganitong mga impresyon. Mas kilala niya si Mhon dahil siya ang nakakasama nito sa bahay. Sa mga kaeskuwela ni Mhon, hindi niya na ito ipinaaalam kung hindi rin naman nagtatanong ang mga ito. Hindi rin naman daw niya kailangang magpaliwanag sa mga ito. At bagamat sa ngayon ay wala nang pagtutol sa kanilang mga kapamilya, alam ni Weng nagugustuhin pa rin ng mga magulang ni Mhon na sa isang tunay na babae ,makipagrelasyon si Mhon. Sa kanilang mga kaibigan at mga kapitbahay,iba-iba naman ang reaksyon ng mga ito. Ang mga kaibigan ni Weng ay walang tutol at sumusuporta pa nga. Ang mga kaibigan ni Mhon ang kararamdaman ng pagkadisgusto kay Weng. Hindi siya masyadong kinakausap ng mga ito at paghinahanap niya si Mhon sa mga ito ay sinasabing hindi nila alam kahit alam nila kung saan naroroon si Mhon. Madalas pa ay sinisiraan ng mga ito si Weng na nagiging sanhi ng away ng magkarelasyon. Ang mga kapit-bahay, bagamat walang silang sinasabi kay Mhon at Weng dahil mababait naman ang mga ito, aminado silang hindi sila kumporme sa pagsasama ng dalawa. Sa kanialng paniniwala, ang lalake ay para lamang sa babae, bagamat naiintindihan nila na puso pa rin ng mga ito ang magpapasya, naiinis pa rin silang makakita ng dalawang lalakeng nagsasama sa iisang bubong.




Sina Jim at RG

Pebrero katorse ng taong kasalukuyan nang makausap ng mga mananaliksik ang isang pares ng bakla at lalake na naglilive-in sa Makati. Si Jim, na isa sa mga subject, ang sumalubong sa mga mananaliksik pagkarating sa kanilang tahanan. Nang tanghali ring yaon, kagigising pa lamang ng magkapareha ng dumating ang mga mananaliksik. Napansin ng mga mananaliksik na bakas pa sa mga subject ang puyat dahil sa kaunting pamamaga ng kanilang mga mata. Ayon sa kanila, katutulog pa lamang nila dahil ang mga ito ay galing sa trabaho. Kapwa call center representative ang mga subject, at umaga na sila nakakauwi sa kanilang tirahan. Dahil na rin sa kahilingan ng mga mananaliksik na makausap sila ay pinaunlakan nila ang panayam tungkol sa kanilang pamumuhay bilang live-in partner.
Sina Jim at Rg ay dalawang taon at anim na buwan nang magkarelasyon at halos dalawang taon ng naglilive-in. Sa loob ng mahabang panahong ito, nakilala nila ng lubos ang isa’t isa.
Bilang pagpapakilala sa mga subjects, si Jim ay panganay na anak sa kanilang pamilya at nakapagtapos ng kursong Mass Communication sa isang pribadong pamantasan sa Cavite. Dahil sa angking talento sa pag-oorganisa ng iba’t ibang produksyon at kaganapan, isa sa mga sideline niya ay ang pagiging event organizer. Hanggang sa kasalukuyan ay ito ang kadalasang raket niya maliban sa pagiging regular na call center representative. Kaya hindi maiiwasang maging abala ang naturang subject at ma-expose sa iba’t ibang tao at lugar. Matangkad na tao si Jim, malamlam magsalita at tila may lambing ang bawat tono nito. Hindi akalain ng mga mananaliksik na siya ay nakikisama sa isang bakla dahil sa katangian ng kanyang pisikal na kaanyuan. May kapayatan ang kanyang pangangatawan at may katamtamang haba ng buhok.
Samantala, si RG naman ay tubong Cavite rin. Mayaman at sociable na bakla, sa edad na 22 ay matured sa lahat ng bagay, lalo na sa pakikipagrelasyon sa kaparehang kasarian sa kabila ng pagiging mukhang bata. Dala ito ng pagkahilig nito sa pagbabasa ng mga libro at panonood ng mga science fiction na pelikula. Sa kayang pahayag, hindi siya mabubuhay na walang binabasang aklat at magazine. Nakakabit na ang mga ito sa kanyang pagkatao. Mataas ang antas ng pamumuhay ng kanilang pamilya. Sa katunayan, ang kanyang mga magulang ay may matatag na negosyo sa isang bayan sa Cavite. Panganay siya sa apat na magkakapatid. Bagamat ang kanyang mga magulang ay nagpalit ng relihiyon, si RG ay nanatiling Katoliko. Hindi natapos ng naturang subject ang kursong BS Biology sa isang sikat na unibersidad sa Cavite, at kasalukuyang nagtatrabaho rin sa call center company kung saan ay nagtatrabaho rin si Jim. Katamtaman lamang ang taas ni RG at may kayumangging kulay. Namangha ang mga mananaliksik dahil sa taglay hitsura. Masasabing angat rin ang pisikal na kaanyuan nito. Malamya magsalita at pa-men na bakla.
Nagsimula ang kanilang pag-iibigan nang ang dalawa ay pareho pang naninirahan sa Cavite. Sa pamamagitan ng isang kaibigan ay naipakilala sa isa’t isa sina Jim, na noong mga panahong iyon ay nag-aaral pa sa isang sikat na kolehiyo sa Cavite; at RG, na huminto sa pag-aaral at nagtatrabaho noon sa Picture City sa Manggahan, Cavite. Naging magkaibigan ang dalawa hanggang sa ligawan ni Jim si RG. Pagkaraan ng dalawang buwang pagliligawan ay naging opisyal ang kanilang relasyon. Kadalasan ay sa isang restaurant sa Manggahan, Cavite sila nagde-date. Nagustuhan ng magkarelasyon ang lugar sapagkat malamig at masarap sa pakiramdam ang hangin sa paligid ng ito. Ang relasyong ito ay lingid sa kaalaman ng kanilang mga magulang sapagkat wala rin alam ang mga ito sa kanilang tunay na pagkatao. Anim na buwan ang matuling lumipas sa kanilang masayang relasyon, bagamat nahirapan sila dahil sa magkaibang bayan ng Cavite sila nakatira. Sa mga panahong ito, naramdaman nila ang pagnanais na makasama ng mas madalas ang isa’t isa. Patapos na noon si Jim sa kolehiyo, kung kaya, nagplano sila sampu ng kanilang mga kaibigan, na lumuwas ng Maynila at doon magtrabaho. Naisip ng dalawa na magandang dahilan ito upang kapwa sila maalis sa poder ng kanilang mga magulang. Upang payagan sila ng mga magulang na umupa at tumira sa iisang bubong, idinahilan nila na mas praktikal ito upang mas mapalapit sa lugar na kanilang pagtatrabahuhan. Mahirap nga naman kung mag-uuwian sila sa Cavite. Napapayag naman nila ang kanilang mga magulang, ngunit ang di alam ng mga ito, sa kabila ng ginawa nilang pagpapaalam, ay magsasama na sila ng tuluyan. Kasama ang nag-iisang kapatid na babae ni Jim at mga kaibigan na mga bakla at may karelasyon din, nanirahan sila sa isang condo unit sa Makati. Tanging mga malalapit na kaibigan at ang kapatid ni Jim ang nakakaalam sa kanilang tunay na relasyon. Hindi na ipinaaalam ng mga subject ang tungkol sa kanilang relasyon sa mga taong wala naming direktang koneksyon sa kanila. Hindi naman nahirapang mag-adjust sa buhay Maynila ang dalawa sapagkat may kaya naman sa buhay ang mga ito. Sabay na nag-apply sa iisang kumpanya at sabay ring natanggap ang dalawa bilang mga call center representatives.
Sa loob ng matagal-tagal na ring pagsasama nina Jim at RG, nakita nila ang naidulot ng kanilang relasyon sa isa’t isa. Sa kanilang pananaw, higit silang naging responsable simula ng sila ay magsama. Kung dati ay pansarili lamang ang iniisip, ngayon ay kinukonsidera na nila ang damdamin at opinion ng bawat isa sa lahat ng kanilang mga plano. Para naman kay Jim, mas nailalabas niya ngayon ang kanyang nararamdaman sa kaniyang karelasyon kumpara sa nakalipas niyang karelasyon na babae bago sila maglive-in ni RG. Dahil hindi na nasisikil ang kanilang damdamin at malayo sila sa mapanuring mata ng kanilang mga magulang, malaya nilang naipaparamdam sa isa’t isa ang kanilang pagmamahal at pagpapahalaga. At sa panahon ng kanilang pagsasama, naramdaman nila na mayroon nang teamwork sa kanilang relasyon. Palagi na ay nariyan ang isa’t isa upang masandalan sa oras ng kalungkutan at kagipitan. Ang magkaiba nilang personalidad ay nakatulong rin upang higit na mapatibay ang kanilang relasyon. Si Jim ay tipikal na taong seryoso, mababakas ito sa ekspresyon ng kanyang mukha, at palagiang nagpapahayag ng kanyang tunay na saloobin. Kapag nagagalit o naiinis ay madalas na sa kinakasama niya ito nailalabas. Bagamat madaling maka-relate sa mga usapin at biruan, bihira itong ngumiti at may pagkasarkastiko sa ilang mga pahayag. Idagdag pa ang pagkapormal nito. Habang si RG ay masayahin at sociable. Palangiti at may kakulitan sa pagsasalita. Kumbaga, kung ano ang wala kay Jim ay makikita naman kay RG. Sa gayang kadahilanan, balanse ang kanilang pagbibigayan sa isa’t isa. Bukas naman ang kanilang mga pananagutan sa isa’t isa sakaling may mangyaring hindi inaasahan.Bukod pa riyan, sa pananaw ni RG, ekstraordinaryo ang kanilang relasyon kung kayat mayroon din silang mga ekstaordinaryong mga kaibigan na nakapaligid sa kanila, mga kaibigan na bukas ang isipan sa lahat ng maaaring mangyari sa mundo. Liberal at bukas sa pagbabago, iyan ang mga katangiang nagpapatibay sa kanilang relasyon. Sa kabila nito, sapagkat pareho sila ng kasarian, hindi maiiwasan ang paglabas ng natural na pag-uugali ng isang lalake sa isang patriyarkal na lipunan. Ang pagiging dominante ng bawat isa pat,i na rin ang hindi pagkakaroon ng inisyatibong humingi ng paumanhin dahil sa pride, ang ilan sa mga negatibong aspeto ng kanilang pagsasama. Hindi rin maiwasan na sa ilang pagkakataon ay nagkakapisikalan ang mga subject sa ilan nilang di pagkakaunawaan.
Kasama nila sa bahay ang ilan nilang mga kaibigan, kung kaya kahati rin nila ang mga ito sa paggawa sa bahay. Sa kanilang dalawa, mas madalas na si Jim ang may kusa sa paggawa sa loob ng bahay. Inamin naman ni RG na makalat at burara siyang tao, kabaligtaran ni Jim na masinop sa mga kagamitan. Sa pagkain naman, mas madalas na sa mga fastfood sila kumakain kaysa magluto. Dahil magkaiba ng oras sa pagpasok, ginagawan na lamang nila ng paraan upang magkasabay sila sa pagkain. Pagna-uuna si Jim na lumabas, hinihintay niya na magbreaktime na rin si RG at sabay silang kakain. Ganoon din naman si RG kay Jim. Mabagal kumain si RG, habang si Jim naman ay may kabilisan sa pagkain. Dahil pareho silang nagtatrabaho, ang mga labahin ay ipinababahala na nila sa mga laundry shops. Sa usapin naman ng mga bayarin tulad ng upa sa bahay, kuryente at tubig, kahati nila ang kanilang mga kasambahay sa pagbabayad. Si RG ay mas matipid sa paggastos kaysa kay Jim. Pinagkakagastusan niya lamang ay ang pagbili ng mga librong hilig niyang basahin, samantalang si Jim ay nauubusan ng pera sa di malamang dahilan. Dati ay si Jim ang humahawak ng budget nila, ngunit sa ngayon, sinusubukan nila na humawak ng sarisarili nilang mga pera. Sa mga panahong nauubusan ng budget si Jim, tinutulungan naman siya ni RG at binibigyan ng perang pang-abono. Sa paglabas nila sa mga dates, kadalasan ay may kasamang business. Dahil sa antas ng pamumuhay, sina Jim at RG ay nakakahalubilo sa mga taong may sinasabi sa lipunan. Sa tuwing magkakaroon sila ng mga business deal, isinasabay na nila ang paggimmick bilang treat sa kanilang mga sarili. Mga pagkakataon na nagkakaayaan ang dalawa na magikot-ikot sa mga Malls. Sa mga ganitong pagkakataon, si Jim ay walang tiyaga na maglibot. Pag may nakita siya at nagustuhan, kaagad niya na itong binibili. Samantalang si RG ay halos naiikot ang buong mall bago makapili ng bagay na gusto niya. Praktikal ang dalawa sa pagbili ng mga gamit. Naghihintay ng mga sales o di kaya naman, nagtutungo sila sa Divisorai. Hindi rin naman sila nakakalimot sa mga mahahalagang petsa sa kanilang relasyon. Sa tuwina ay may nakahandang regalo sila para sa isa’t isa, kung minsan nga ay nagpapadala pa ng bulaklak si RG sa cubicle ni Jim. At si Jim, dahil alam niyang mahilig magbasa si RG, kadalasan ay mga libro na alam niyang interesante kay RG, ang kanyang inireregalo. Bagamat sa ngayon ay pareho silang abala sa trabaho, sinisigurado nila na mayroon pa silang panahon para sa isa’t isa. Sa mga pagkakataon na magkasalungat ang oras ng kanilang trabaho, sinisiguro nila na makakapag-usap sila kahit sa telepono lamang. Sabi pa nila, konting sakripisyo lang naman ang kailangan upang mapanatili ang kanilang relasyon.
Madalas man silang magtalo, wala namang partikular na bagay ang nagiging sanhi ng kanilang pag-aaway. Kung mag-away man sila ay mga simpleng di pagkakasundo lamang, marahil dahil na rin sa pagod sa pangaraw-araw na trabaho. Kadalasan ay nagsisimula lamang sa mga maliliit na bagay, katulad ng ulam, pananamit at pagkapikon sa mga asaran, ang kanilang pinagtatalunan. Si Jim na may pagkaseloso ay naiinis kay RG dahil marami itong nagiging crush, kahit sa kanilang trabaho. Ang minsang pabirong paglalandi ni RG sa bago nilang kasamahan ay nauwi sa pananampal sa kanya ni Jim. Hindi lang miminsan na nauwi sa pananakit ng pisikal ang kanilang pagkakapikunan. Kadalasan pa, ang pagtatalo nila sa mga walang kwentang bagay ay nagaganap sa mga publikong lugar. Hindi man nila sinasadya, ay naipapahiya nila ang kanilang mga sarili sa mga tao sa kanilang paligid. Minsan ay nasabi ni Jim kay RG na maghiwalay na lang sila habang nagtatalo sila sa palengke dahil hindi sila magkasundo sa bibilhing ulam. Sa ganitong pangyayari, hindi sila nagkikibuan hanggat may sama pa sila ng loob sa isa’t isa. Pagkaraan naman ng ilang araw na hindi pagkikibuan, basta na lang sila mag-uusap at hindi na inuungkat pa ang naganap na pagtatalo sa pagitan nila. Kung magkakaroon man ng konting diskusyon, si Jim ang mas naglalabas ng kanyang nasa isipan. Si RG ay tahimik lamang pagnagagalit. Kadalasan ay ganito ang nangyayari sa kanila, hindi nila pinag-uusapan ang mga pinagtalunan na nila, katwiran nila ay lalo lamang itong lalala at mag-aaway lang sila ulit kung uungkatin pa nila ito. Alam naman nila na hindi tama na basta na lang nila kalilimutan ang isang usapin sa kabila ng mga reserbasyon nila. Ngunit kung sa ganoong paraan ay tumagal ang kanilang relasyon, tinanggap na rin nila ang ganoong pamamaraan ng pagharap sa problema. Sa ilang pagkakataon, si Jim ang may inisyatibong gumawa ng paraan upang sila ay magkaayos ni RG.
Diskriminasyon ng lipunan ang siyang kinakaharap ng maraming mga bakla sa lipunang Pilipino. Sa kaso nina Jim at RG, hindi nila ito masyadong iniinda. Marahil dahil na rin sa klase ng kanilang pamumuhay, nakaaalwan sa buhay kung kaya hindi sila basta-basta naaapektuhan ng naturang usapin. Sa kanilang trabaho, alam at tanggap ng kanilang mga kasamahan ang kanilang relasyon. Sa isang lugar kung saan ang mga tao ay nagmula sa iba’t ibang lugar, magkakaiba rin ang kanilang mga kinagisnang kultura. Dahil sa haluhalong mga kaugalian, ay naging bukas ang kanilang mga pananaw sa mga usapin. At ang usaping homosexual ay pangkaraniwan na lamang sa kanila.
Ang alam ng mga pamilya nina Jim at RG ay magkaibigan lamang sila. Hanggang sa ngayon, makaraan ng halos dalawang taong pagsasama ay hindi pa rin nila inaamin ang tunay na estado ng kanilang relasyon. Si Jim, bilang panganay at lalake sa dalawang magkapatid, ay hinahanapan na ng kanyang mga magulang ng apo. Samantalang si RG, ay panganay rin sa limang magkakapatid kung kaya, may ekspektasyon rin sa kanya ang mga magulang. Idagdag pa sa may sinasabi rin naman ang kanilang mga pamilya sa lipunan. Si RG, ang mga magulang niya ay aktibong miyembro ng isang relihiyosong samahan. Itinanong ng mga mananaliksik kung may balak ba ang mga subject na ipaalam sa kanilang mga kapamilya ang kanilang tunay na relasyon. Sa kanilang pananaw, humigit kumulang ay alam na rin siguro ng kanilang pamilya ang tunay na nagaganap sa kanila, ayaw lamang din pag-usapan. At bilang respeto na rin sa mga ito, napagdesisyunan nilang hayaan na lamang na maging ganoon ang sitwasyon. Haggat hindi sila hinihingian ng paliwanag ng mga ito, tikom rin ang kanilang mga bibig
Katulad ng nabaggit ng mga subject sa unang bahagi ng panayam, ang kanilang mga kaibigan ay suportado ang kanilang relasyon. May mga liberal na pag-iisip at bukas sa mga kaganapang hindi mauunawaan ng ibang tao.
Sa iilang mga pagkakataon, naramdaman din nina Jim at RG ang di pantay na pagtrato ng mga tao sa kanilang paligid. Bagamat hindi kumpirmado kung ito ba ay dahil bakla sila sa iba pang kadahilanan. Katulad na lamang ng minsang pumunta sila sa bangko kung saan, si RG ay nakasimpleng kasuotan lamang at magwiwithdraw ng pera. Sa hindi malamang kadahilanan ay sinabihan ng guwardiya si Jim na hindi maaaring pumasok sa loob ng bangko. Minsan naman ay magkasama ang dalawa sa isang bookstore, nagtanong si RG sa sales lady kung mayroon pa bang stock ng isang item na bibilhin niya. Sinagot siya ng sales lady ng pabalag, kung ano lang daw ang nakalagay doon ay iyon lang ang available. Bagamat may respeto sa sarili, hindi maiwasan ni Jim ang ganitong pakikitungo ng ibang sa kanila. Iniisip na lamang niya, atleast, sila ni RG ay may masaganang buhay. Hindi sila sumasala sa pagkain, bagkus ay sobra-sobra pa.



Si Che at Efren

Sa ikatlong kaso, inikot ng mga mananaliksik ang mga beauty parlor sa Novaliches, Quezon City. Bagama’t nagkalat ang mga bakla roon, si Che at ang ka live-in nitong si Efren ang napiling maging subject ng pag-aaral dahil sila lamang ang tanging nagpaunlak na makapanayam.Sa kagustuhan na rin ng mga subject, ang nabanggit na panayam ay isinagawa sa parlor na pag-aari ni Che. Habang naghihintay sa mga subject, napansin ng mga mananaliksik ang kabuuan ng parlor. Dalawang store sa palengke ang katumbas ng puwestong kanilang inuupahan. Katuwang nila sa negosyo ang tatlo pa nilang mga kaibigan.
Nagsimulang maging magkaibigan noong sila’y magkapitbahay pa sa Visayas Region, sina Che at Efren ay walong taon ng magkarelasyon. Si Che ay may maputing kutis, ay hindi masasabing isang bakla sa unang tingin. Nakaahit ang kanyang mga kilay at mayroong katamtamang kapal ng kolorete sa mukha, siya rin ay isang cross-dresser. Siya rin ang tumatayong breadwinner sa kanilang pamilya. Nauna si Che sa pagluwas sa Maynila upang makipagsapalaran. Bagamat hindi nakapagtapos ng high school, sinikap niyang makipagsabayan sa agos ng buhay sa Maynila sa edad na 22. Nakapagrenta siya ng isang paupahang apartment at nagtayo ng kanyang sariling parlor sa Novaliches. Samantalang si Efren naman ay panganay sa siyam na magkakapatid. Bagamat naghahanap-buhay ang kanyang ama bilang isang magsasaka, ang kinikita nito ay hindi nakasasapat upang matustusan ang pangangailangan ng kanilang pamilya. Nakapagtapos naman siya ng high school, ngunit dahil sa kakapusan sa pera, hindi na siya nakapagpatuloy sa kolehiyo. Nang naisipan ni Efren na subukan rin ang kanyang kapalaran dito sa lungsod, hinanap niya si Che at nakitira sa inuupahan nitong apartment. Si Efren na may morenong balat ay lalakeng lalake sa tindig at porma. Dahil sa pagtirang ito ni Efren sa bahay ni Che, nagsimulang mahulog ang kanilang kalooban sa isa’t isa. Tumagal pa muna ng isang taon na sila’y naging magkasintahan bago sila magdesisyon na isaayos ang kanilang pagsasama. Sa loob ng mga panahon iyon ay nag-ipon na ng pera si Che para sa paghahandang pinansyal. Ipinaalam din nila sa kanilang mga kapamilya sa probinsya ang pagbabago ng estado ng kanilang relasyon. Bagamat taliwas sa kanilang inaasahan, lalo na ng pamilya ni Efren na sagrado Katoliko, maluwag namang tinanggap ng mga kapamilya nila ang kanilang relasyon. At sa panig naman ni Che ay hindi naging balakid ang pamilya nito sa kanilang desisyon. Katunayan ay kasama nila sa ngayon sa kanilang bahay ang isa sa mga kapatid ni Efren at dalawang nakababatang kapitid ni Che. Ayon pa kay Che, pagkaraan ng isang taong magkarelasyon, bagamat nakatira na sa iisang bubong ay saka lamang sila nagsimulang mamuhay bilang magkalive-in. Para pa kay Efren, kalooban pa rin ng Panginoon kung bakit naging bakla si Che. At ang pagsasama nila ngayon ay isang bagay na sa pananaw niya ay itinadhana.
Sa loob ng halos walong taon na magkarelasyon ang dalawa, natimo, na sa kanilang mga isipan na sila ay para talaga sa isa’t isa. Sa kabila ng pagkakaroon ng pagkakataon na magkaroon ng relasyon sa isang tunay na babae, mas ninanais ni Efren na manatili sa piling ni Che. Dugtong pa ni Efren, napatunayan niya na higit na maalaga at magpagmahal ang bakla kaysa sa mga babae. Kay Che, ramdam niya na may katugon ang damdamin na umusbong na rin sa kanya. Dama niya ito sa mga pag-aasikaso ni Che sa kanya. At kay Che, kasiyahan na may isang lalake na sa palagay niya, pagkaraan ng mahabang panahon nilang pagsasama, ay totoong may pagpapahalaga sa kanya. Sa pananaw ng dalawa, mas ramdam nila na mahal talaga nila ang isa’t isa dahil sa kabila ng mga nagtatanong na mga tingin, hindi bumigay ang kanilang relasyon, bagkus ay lalo pa itong tumibay. At kung mayroon mang kakulangan ang kanilang pagsasama, iyon ay ang magkaroon ng sarili nilang mga anak. Pero sabi ni Che, pwede naman silang mag-ampon at ituring ang mga ito bilang tunay nilang mga kadugo. Si Efren, na sa simula ng panayam ay medyo makulit, ay nagsimula nang magsabi ng mga seryosong bagay, kabaligtaran ni Che na matipid na sumagot. Bagamat masaya siya, ayon kay Efren, hindi pa rin maiwasang mahabag sa relasyon nila ni Che. Sabi niya, maipasa man ang batas na nagpapahintulot na magsama at maikasal ang magkaparehong kasarian, maging legal man ang kanilang pagsasama sa paningin ng mga tao, sa paningin ng Diyos ay mga immoral pa rin sila. Dagdag pa niya ay hindi rin naman ganoon kadali mababago ang pananaw ng mga tao sa mga bakla kahit pa maipasa ang mga batas para sa mga homosexual.
Bagamat nagsasama na ang dalawa, mayroon pa rin silang mga kapamilyang sinusuportahan. Dahil diyan ay kailangan talaga nilang kumayod ng husto. Si Efren ay isang security guard habang si Che naman ay mayroong parlor. Bukod sa parlor ay mayroon din silang maliit na sari-sari store. Dahil sa labis na pagod, nagkakasakit din naman ang magkalive-in. Nang minsang dapuan ng sakit si Che, lumiban pa si Efren sa trabaho upang alagaan si Che. Ginawa niya ito dahil matigas ang ulo ni Che, patuloy ito sa pagtatrabaho kahit na masama ang pakiramdam. Katuwiran niya, sayang ang kikitain. Dahil pareho naman silang nagtratrabaho, nakasasapat naman ang kanilang panggastos sa araw- araw. Si Che ang humahawak ng budget sa bahay. Si Efren ay nagbibigay sa kapamilya, ganoon din naman si Che. Sa medyo naiinis na tono, nasabi ni Che na gabi na lamang sila nagkikita ni Efren dahil pareho silang abala sa trabaho. Hindi na rin sila nakakapagdate. Swerte na nga lang kung makalabas sila ng isang beses sa isang buwan. Ngunit kung sila’y nasa date, hindi nila mapigil ang kanilang mga damdamin, holding hands, nood ng sine, kain sa labas, basta may panahon, ang problema nga lang ay bihirang bihira itong magyari. Sapagkat parehog nagtatraaho, ipinababahala na lamang nila sa kasama nilang mga kapatid sa bahay, ang mga gawaing bahay. Ngunit si Che pa rin ang naglalaba ng mga damit nila ni Efren. Pagkagaling naman sa kanyang duty, regular na sinusundo ni Efren si Che sa parlor upang sabay silang makauwi sa bahay. Sa katunayan, inabangan lamang din ng mga mananaliksik ang pagsundo ni Efren kay Che upang maisagawa ang sabay na panayam sa kanilang dalawa. Ang ikinalulungkot nila, sa tagal na kanilang pagsasama, hindi na nila naipagdiriwang ang mahahalagang petsa sa kanilang relasyon. Dahil na rin sa pagiging abala sa trabaho, nakakaligtaan na nila ang kanilang anibersaryo. Ang ikinatutuwa naman ni Che ay ang palaging paghingi ni Efren kanyang opinyon. Iginagalang nito ang kanyang mga opinyon mga gumawa ng mga desisyon. Ultimo sa bibilhin ulam ay ikinukonsidera nito nito. Mas madalas pa nga, hinahayaan nito na si Che ang nagdesisyon para sa kanilang dalawa.
Nais pa sanang makuha ng mga mananaliksik ang mas espisipikong mga detalye, ngunit nagmamadali na ang mga subject. Upang mapadali, kalimitan at di malilimutang pag-aaway na lamang ang kanilang ibinahagi. Para kay Efren, ang pakikipagkita ni Che sa ibang lalake sa tuwing siya ay madedestino sa ibang lugar ang nakakasira ng kanilang relasyon. Sa trabaho kasi ni Che, maraming customer ang napapaugnay rito. Kadalasan, mga lalakeng masasabing angat ang pisikal na kaanyuan. Hindi naman nababantayan ni Efren ang mga gawain niya dahil sa kanyang trabaho. Nalalaman niya na lang ito dahil nababasa niya ang mga mensahe nito sa cellphone ni Che. Ang himutok niya ay nakukuha pa ni Che na mailabas ang mga ito samantalang silang dalawa ay bihirang bihirang lumabas. Kung minsan pa raw ay mas malaki na ang nagagastos nito sa ibang lalake kaysa sa budget nila sa kanilang mga dates. Masakit din ito sa damdamin ng subject, dahil siya, kahit saan madestino ay nanatiling tapat kay Che. Para naman kay Che, ang pagkaramdam niya ng pagkasawa sa kanilang relasyon ang siyang nagiging problema niya. Kaya nga nakikipagdate siya sa iba para libangin ang sarili. Ngunit sa huli ay bumabalik pa rin naman sa dati ang relasyon niya kay Efren. Nasanay na kasi siya na si Efren ang kasama sa buhay, kaya’t babalik at babalik pa rin siya rito. At kung mayroon mang ipinagbago ang kanilang relasyon, ay yaong paraan ng kanilang pag-aaway. Dahil dati rati ay tila mga flying saucers ang mga gamit sa bahay nila kapag nag-aaway. Ngunit ngayon, pagnagtatampo o may galit ay hindi na lamang sila umiimik. Si Efren ang madalas na may inisyatibong magsorry at gumawa ng paraan para sila magkaayos, kahit kasalanan pa ito ni Che. Ayon sa kanya, ayaw niyang masayang ang matagal na nilang pagsasama ng dahil sa mga di-pagkakaunawaan. Bagamat, humihingi rin ng paumanhin sa Che, ito ay sa bibihirang pagkakataon lamang at kung talagang malaki ang kanyang nagawang kasalanan. Sa kadalasan, simpleng mga selos na lamang ang kanilang pinag-aawayan. Naaayos naman agad dahil “humble” at hindi mapride si Efren.
Sa walong taon nilang pagsasama, tanggap na tanggap na ng kanilang mga kapamilya ang kanilang relasyon. Kahit naman noong nagsisimula pa lamang sila ay iginagalang ng mga ito kanilang desisyon. Kasi nga naman daw, ay buhay nila iyon, kaya sila rin ang may pananagutan at magdedesisyon sa mga aksyon na gagawin nila.
Sa kanilang mga kapitbahay, ayon sa dalawa ay wala naman silang naririrnig na negatibong komento, bagamat alam nilang nagiging laman din sila ng usapan ng mga tsismosa sa kanilang lugar. Iisa lamang ang naririnig nila sa mga ito, ang tanong na “ Buti tumagal kayo?”. Kung anuman ang ibig sabihin ng mag ito, negatibo man o hindi, ay wala silang pakialam. Basta ang mahalaga ay nagsasama pa rin sila at di nasisira ang relasyon nila dahil lamang sa pakikinig sa sasabihin ng ibang tao. Isa pa, nagtatrabaho sila ng marangal kaya alam nilang wala silang inaagrabyadong tao. Hindi rin naman nila kailangang magpaliwanag sa mga ito dahil hindi naman sila mahalagang parte ng kanilang buhay.
Si Efren na isang security guard ay puro lalake ang kasamahan sa trabaho. Hindi lamang miminsan siya napaaway ng dahil sa kanilang relasyon ni Che. Naiinis siya kapag kinukwestiyon ng mga katrabaho ang pakikipagrelasyon niya sa isang bakla. Napipikon siya sa katanungan ng mga katrabaho kung bakit hindi daw siya humanap ng babae, kesa makipagrelasyon siya sa bakla. Sa pananaw ni Efren ay wala namang pinagkaiba si Che sa mga babae. Bukod pa sa natutunan niya na itong mahalin, palagay na ang kanyang kalooban kay Che. Hindi na siya nag-aaksaya ng panahon na ipaliwanag sa mga ito ang kanyang mga dahilan sapagkat kahit anong gawin niyang paliwanag ay hindi rin naman nila maiintindihan. Alam niyang sarado ang isipan ng mga katrabaho pagdating sa usapin ng pakikipagrelasyon. Maliban sa mga komento at mga katanungan ng mga katrabaho, hindi hinahayaan ni Efren na maapektuhan ng mga ito ang pagtupad niya sa kanyang mga tungkulin. Alam niyang siya rin ang masisira kung patuloy siyang magpapaapekto sa negatibong reaksiyon sa kanyang paligid






PAG-AANALISA


Sa bawat kontrata o relasyong pinapasok ng isang indibiduwal, mayroong itong mga bagay na inaasahang makukuha kapalit ng aksyon o desisyon na isinagawa, ito ay nakabatay sa teorya ni Peter Blau sa kanyang Teorya ng Palitan. Batay na rin sa kaganapan sa lipunan ngayon, walang bagay sa mundo ang makukuha ng libre. Bawat aksyon ay may kapalit, lahat ay may katumbas na halaga. At ang mga aksiyon na ito ay isinagawa upang makamtan naman ang kaganapan ng mga pansariling mga layunin.


1. Sa kaso ng mga bakla at lalakeng naglilive-in, sa umpisa pa lamang ay mayroon nang mga pansariling kadahilanan ang bawat isa sa pagpasok sa naturang relasyon. Habang tumatagal, nag-babago o tumataas ang antas ng kadahilanan ng kanilang pananatili sa loob ng relasyon, batay na rin sa paraan ng pagtakbo ng kanilang pagsasama. Materyal na bagay at ang panlabas na kaanyuan ang siyang unang nakikitang dahilan upang mapalapit ang bakla at lalake sa isa’t isa. Katulad ng isa sa mga kaso, masasabing pumayag ang lalake na makipagrelasyon dahil sa mga material na bagay na naibibigay ng bakla. Sa kabilang banda, napunan naman nito ang pangungulila ng bakla sa isang karelasyon. Kahalintulad ng sa ikatlong kaso kung saan, unang lumapit ang lalake upang makitira sa tahanan ng bakla. Nakita nilang may pakinabang ang kanilang pakikipagrelasyon sa isa’t isa. Sa ganitong simula nagkaroon ng ugnayan ang magkarelasyon. Sa pagtagal ng relasyon ay pareho nilang naramdaman ang kagustuhan na magkasama ng mas matagal, bagay na binabanggit sa Teorya ng Palitan. Napupunan at naibibigay ang pangangailangan ng bawat isa. Sa kaso nina Jim at RG, sinunod nila ang kagustuhan na tumira sa iisang bubong. Sa kanilang palagay, ginawa nila ito upang mabigyan ng kaligayahan ang kanilang kapareha. Sa mas malalim na pagtingin, pansariling interes ang dahilan ng pagpasok ng isang nilalang sa live-in na relasyon. Dahil sa pag-unlad ng damdamin, ang pakiramdam na kailangan niya ang kanyang kapareha sa kanyang piling upang mabuhay ng normal ang nagtulak upang pumayag na magsama at mamuhay sa iisang bubong. Katulad ng nabanggit sa kaugnay na literatura, pumapasok ang isang bakla sa pakikipaglive-in sa pag-aakalang pagmamahal ang dahilan ng lalake sa pakikipagrelasyon. Sa kabilang banda, ang mga naibibigay ng bakla sa lalake, materyal man o hindi, ay kanyang ikinukonsidera bago pumasok sa pakikipaglive-in.


2. Bagamat magkapareho ng kasarian, ang paglalalim ng damdamin para sa isa’t isa ay hindi mapipigilan lalo na’t sa pagtira sa iisang bubong ay higit nilang nakikilala ang kanilang mga kapareha. Mas malinaw nilang nakikita kung anu-ano ang mga potensiyal ng relasyon. Kung tatanungin kung bakit nananatili ang lalake sa piling ng bakla sa kabila ng pagkakaroon ng pagkakataon na makipagrelasyon sa isang tunay na babae, makikita na ang pagkakontento sa piling at pag-aaruga ng bakla ang dahilan. Ang mga bakla ay nagbubuhos ng atensiyon at pagmamahal sa kanilang mga kaparehang lalake. Nabibigyan nila ng pakiramdam ng pagkakontento ang mga lalake. At sa apeksiyon na ibinibigay niya, ang mga lalake ay nakakaramdam ng sekyuridad na sa kanila lamang iikot ang mundo ng bakla. Dahil sa mga naibigay na ito ng bakla, sa kanilang mga sarili ay nabubuo ang tiwala na hindi sila iiwan ng kapareha nilang lalake. Sa panig ng lalake, nakita at nadama nila sa piling ng bakla ang pagmamahal at pag-aaruga na hindi nagawang ibigay ng mga nakarelasyon nilang babae. Mas malaki ang nararamdaman nilang pagpapahalaga mula sa mga bakla at napunan rin nito ang pagmamahal at atensiyon na hinahanap nila. Sa isa sa mga kaso, kahit ilan babae pa ang makarelasyon ng lalake, sa bakla pa rin nito naramdaman ang pagkakontento. Sa ganitong kalagayan, tumitindi rin ang kanilang damdamin para sa kapareha at natututunan itong tanggapin sa kabila ng pagiging bakla nito. Ang pagkakontento at pagtanggap ang siyang naibibigay nila sa isa’t isa. Sa pagpapatibay, sinabi ni Holmes, sa pagtanggap ng karelasyong lalake, nakababawas ito sa depresyong nadarama ng isang bakla dahil nagkakaroon ito ng katuwang sa buhay. Sa kabilang banda, ang magkalive-in ay nagiging “dependent” sa bawat isa. Kung titignan, nagiging mahina ang isa kapag nawala ang kapareha. Katulad na lamang nina Jim at RG. Sa kanila na rin mismo nanggaling na hindi na kumpleto ang kanilang buhay kung mawawala ang isa sa kanila.


3. Sa loob ng tahanan, ang pag-aasikaso nila sa isa’t isa ay isang paraan din ng pagpapakita nila ng pag-aalala at pag-aaruga sa kalive-in. Ginagawa nila ang isang bagay na alam nilang magpapasaya sa kanilang kinakasama. Maging ang simpleng pagtatanong sa opinyon ng bawat isa ay mayroong kaakibat na intensiyon. Sa pamamagitan nito, ang kaparehang nagtatanong sa opinyon ng kinakasama ay hindi sinasadyang naituturo sa kalive-in niya na igalang rin ang kanyang opinyon. Katulad ng isa sa mga kaso, dahil sa inisyatibo ng lalake na igalang ang opinyon ng bakla, higit na paggalang ang ibinigay ng bakla para sa mga opinyon ng kanyang karelasyon. Ayon nga sa isang artikulo, ang isang homosexual na relasyon ay egalitaryan, kung saan, ang magkarelasyon ay mayroong pantay na boses sa pagdedesisyon. Sa usaping pinansiyal, bagamat sa tagal ng pagsasama ay lumalim na ang damdamin ng magkalive-in para sa isa’t isa, hindi maiaalis na isang salik ito para sa isang magandang samahan. Sa isa sa mga kaso, kung saan ang bakla ang kumakayod para sa kanilang relasyon, ang pananatili ng lalake, sa kabila ng mga tukso, ay sapat nang kapalit ng kanyang mga pagpapakahirap sa trabaho. Sa ikalawang kaso, mas prudoktibo ang kanilang naging relasyon. Ang pinansiya ng bawat isa ay nakakatulong upang magawa at maibigay nila ang kagustuhan ng kinakasama. Bukod pa riyan, nagagawa nilang pumunta sa iba’t ibang lugar at ipagdiwang ang mahahalagang araw para sa kanila sa paraan na naaayon sa kanilang kagustuhan. Sa panahon naman ng pagkakasakit, natural lamang na alagaan ng magkarelasyon ang isa’t isa. Sa kalagayang maaksidente o mawala ng di inaasahan ang kapareha, magkakaiba ang naging kasagutan at sitwasyon ng mga subjects. Sa unang kaso, ang bakla lamang ang nagtatrabaho at nagpupundar ng mga gamit. Sa ganitong kalagayan, ang kanyang mga kapamilya ay masasabing may karapatan sa mga ito. Sa kabilang banda, dalawa sa tatlong kaso, magkatulong na naipundar ng magkarelasyon ang kanilang mga kagamitan. Sa ganitong pagkakataon, nasa pagdedesisyon na ng karelasyon kung ibibigay ba o sasarilinin nito ang mga gamit. Katulad na rin sa naipahayag ni Jomar Fleras, sa isang relasyong homosexual, ang paggawa sa loob ng tahanan ay nakabatay sa kanilang oras. Kung sino ang may oras na gumawa ng gawaing bahay, ginagawa naman ito ng may sariling inisyatibo. Maliban na lamang sa unang kaso kung saan, ang bakla ang gumagawa sa bahay.


4. Sa tatlong kaso, makikita na ang selos ay isa sa mga dahilan ng kanilang mga pag-aaway. Ito ay katulad ng nakita ni Jomar Fleras sa mga magkarelasyong bakla’t lalake. Ang pagseselos ang isa sa mga pinagmumulan ng argumento ng magkarelasyon. Ayon pa kay Dra. Holmes, ang pagwawalang bahala sa mga mahahalagang mga usapan na dapat daluhan ay kalimitang dahilan ng paglalalim ng di pagkakaunawaan ng magkarelasyon. Batay rin sa mga pangyayari sa inilahad na kaso, ang mga magkalive-in ay hindi pinag-uusapan ang mga pangyayaring hindi nila napagkasunduan. Sa magkaparehong dahilan, ang bakla at lalake ay may takot na mawala at masira ang kanilang relasyon. Gaano man kaliit o kalaki ang problema o sigalot, sino man sa dalawa ay hindi nagtatangkang ungkatin ito. Sa panig ng lalake, ayaw niyang magbaba ng pride dahil siya nga ay isang lalake. Ang paghingi ng paumanhin ay senyales ng kahinaan para sa isang lalake. Ngunit ayaw niya rin na mawala ang bakla sa kanya. Ganoon rin naman ang bakla sa mga karelasyon. Likas ang pagiging ma-pride sa mga lalake, at ang bakla, sa usaping bayolohikal, ay lalake pa rin. Ngunit sa tagal ng kanilang pagsasama, mahirap isakripisyo ito nang dahil lang sa munting di pagkakaunawaan. Kaya naman, isang paraan na rin ng pagrespeto nila sa isa’t isa ang di pag-ungkat sa mga pangyayaring nakalipas na.


5. Sa mga kapamilya ng magkalive-in, maaaring sa una ay hindi pumabor ang mga ito sa kanilang pagsasama. Sa katagalan ay natatanggap rin nila ito. Sa kaso nina Efren at Che, ang patuloy na pagbibigay nila ng suportang pinansiyal kanilang mga kapamilya ay naging daan upang madali ring matanggap ng mga ito ang kanilang relasyon. Mayroong nakukuhang benepisyo ang mga ito sa pagsang-ayon sa klase ng relasyon ng dalawa. Sa parte ni Efren at Che, ang suportang nagmumula sa kanilang mga kapamilya ay nagbibigay ng lakas sa kanila upang pagtibayin pa ang kanilang pagsasama. Sa usapin ng pagbibigay suporta ay nagkakatulad sila nina Weng at Mhon at ng mga kapamilya nito. Suporta at paggalang sa kanilang relasyon at maayos na samahan naman ang naibibigay ng magkabilang panig para sa isa’t isa. Samantala, respeto para sa mga magulang ang dahilan nina Jim at RG. Naroon ang takot sa maaaring maging reaksiyon ng mga kapamilya. Bagamat masaya sa kanilang relasyon, ang mataas na ekspektasyon ng mga magulang mula sa kanila ang pumipigil upang lubusan nilang ilantad ang katotohanan.
Sa mga kapit-bahay at kaibigan, walang direktang koneksiyon ang mga ito sa magkarelasyon, ngunit maaaring makaapekto. Ang mga puna ng mga taong nakapaligid sa magkarelasyon ay nagsisilbing salamin ng kahandaan ng lipunang Pilipino sa usapin ng homosexual na relasyon. Sa ngayon, bagamat dumarami ang bilang ng mga naglaladlad, ang konserbatibong pananaw nito ay hindi lubusang tinatanggap ang ganitong klaseng relasyon. Sa panig ng magkalive-in, ang pagbibigay ng kalinga sa isa’t isa ay isang kontribusyon sa lipunan, sapagkat nabibigyan nila ng inspirasyon ang isa’t isa upang maging mabuting nilalang na may masayang buhay pag-ibig at produktibong miyembro ng lipunan.



Buod

Ang buong pag-aaral ay sumasaliksik sa buhay ng tatlong bakla at lalakeng naglilive-in. Ito ay isang case study, kung saan malaliman ang ginawang pag-aaral. Pakikipanayam ang ginamit na instrumento sa pagkuha ng mga kaukulang mga impormasyon at mga datos. Dahil maselan ang pag-aaral, yaong mga nilalang lamang na pumayag na makipanayam ang kinuha ng mga mananaliksik bilang subjects sa pag-aaral
Sa unang kaso, ang magkalive-in na sina Weng at Mhon. Parehong naninirahan sa Bagong Silang. Si Weng ay isang cross dresser at naghohome service kung saan niya nakukuha ang kanilang panggastos. Habang si Mhon ay isang estudyante sa mataas na paaralan. Matapos na matiyak ang kahandaang pinansiyal at kahandaan ng kanilang mga damdamin, ang magkarelasyon ay nagdesisyon na manirahan sa iisang bubong. Isinaayos rin nila ang kanilang relasyon sa magulang ng lalake bago tuluyang nagsama. Sa kanilang paninirahan sa iisang bubong, naibuhos ni Weng ang kanyang pag-mamahal niya kay Mhon. Sa kabilang banda, nakita naman ni Mhon ang pagpapahalaga at pagmamahal ni Weng. Sa kabila nito, ang pagiging lalake nila pareho ay naging sanhi ng pagkakapisikalan nila sa ilang pagkakataon. Sa hatian ng mga gawain, bakla ang mas gumagawa para sa dalawa. Sa ilang pagkakataon, inaasikaso ni Mhon si Weng sa tuwing ito ay nasa kanilang tahanan. Dahil naman sa patuloy na pakikipagrelasyon ni Mhon sa ibang babae, nagiging simula ito ng pagtatalo ng dalawa. Selos at pride ang madalas na sanhi ng kanilang di pagkakaunawaan. Hindi rin nila ito naaayos dahil mas pinipili na lamang nilang huwag itong pag-usapan. Sa diskriminasyon, bagamat hindi nakaririnig ng mga salita mula sa mga tao sa paligid, may mga aksiyon ang mga ito, partikular ang mga kaibigan na Mhon, na nagpapahayag ng disgusto. Ilan rin sa mga kapit-bahay nila ang nagpahayag ng di pagtanggap sa naturang relasyon.
Sa ikalawang kaso, sina Jim at RG nagkasundo na manirahan sa Maynila upang magtrabaho. Ito ang kanilang ipinaalam nila sa kanilang mga pamilya. Ang katotohanan, nagsasama na sila sa isang unit, dahil na rin sa kagustuhan nilang makasama ng mas madalas ang isa’t isa. Sa kanilang pagsasama, higit nilang nakilala ang isa’t isa at malaya nilang naipapahayag ang kanilang mga damdamin dahil sa malayo sila sa mga magulang. Naging kalakasan nila ang bawat isa, kaya naman, naging dependent na sila sa isa’t isa. Parehong nagtatrabaho ang magkarelasyon. Ang mga gawaing bahay ay ipinauubaya na lamang sa mga tagalinis at mga tagalaba. Naghahatihati na lamang sila pagdating sa mga bayarin at gastusin sa bahay. Wala silang partikular na bagay na pinag-aawayan, madalas lamang silang magkapikunan at magselos sa kilos ng bawat isa. Hindi na rin nila pinag-uusapan ang mga bagay na di nila mapagkasunduan dahil lumalala lamang ang mga ito. Sa diskriminasyon ng mga tao sa paligid, nakakaya nilang dalhin at ipagtanggol ang kanilang mga sarili, dahil na rin sa antas ng kanilang mga kaalaman.
Sa pinakahuling kaso, dating magkapit-bahay sina Efren at Che sa kanilang probinsiya. Nakitira lamang si Efren sa baklang si Che hanggang sa ang mga ito ay mahulog sa isa’t isa. Matapos na maisaayos ang relasyon sa kanilang mga kapamilya at magkaroon ng sapat na ipon, saka lamang namuhay ang mga ito bilang mga magkalive-in. Natutugunan ng magkarelasyon ang pangangailangan ng bawat isa ngunit sa kabila nito, ang di nila kakayahang magkaroon ng sarili nilang mga anak ang siyang kakulangan ng kanilang relasyon. Parehong nagtatrabaho kung kaya naman, ang kanilang mga kapatid na nakikipisan ang siyang gumagawa ng mga gawaing bahay. Selos rin ang siyang dahilan ng pagtatalo, pati na rin ang pakikipagrelasyon ni Che sa ibang lalake. Sa iilang pagkakataon, nagagawang humingi ni Efren ng paumanhin kay Che sa mga kasalanang kanyang nagagawa. Si Efren na isang security guard, ay ilang ulit na rin napaaway sa kanyang mga katrabaho dahil sa kanyang pakikipagrelasyon sa isang bakla. Madalas rin na kinukwestiyon ng kanilang mga kapit-bahay ang pagtagal ng walong taon ng kanilang relasyon.



Buod ng mga Natuklasan sa Pag-aaral


Tatlong pares ng bakla at lalakeng naglilive-in, dalawa sa mga ito ay mas matanda ang lalake sa bakla. Dalawa sa mga kaso ay nagsimula sa pagiging magkaibigan habang ang isa naman ay nagligawan agad sa una pa lamang ng pagkakakilala. Dalawa sa tatlong kaso, bakla ang nanligaw sa lalake. Usaping pinansiyal ang isinasaalang –alang ng mga ito bago tuluyang maglive-in. Isa naman sa tatlong kaso ay hindi nagtangkang ipaalam ang kanilang relasyon sa mga magulang.
Mas naipararamdam nila ang kanilang pagmamahal at pag-aalaga para sa isa’t isa nang sila ay naglive-in. Dalawa sa mga kaso, ang nagsasabi na ang pagiging mapride ng bawat isa, ay isang di magandang salik ng kanilang relasyon. Habang ang kawalan naman ng kakayahang magkaanak ang nakikitang di maganda sa kanilang relasyon ng panghuling kaso.
Pagdating sa mga gawaing-bahay, isa sa mga kaso ang nagpakita na bakla ang mas kumikilos sa tahanan. Sa paggawa ng mga desisyon, nakita na egalitaryan ang mga ito. Pare pareho nilang ikinukonsidera ang opinyon ng bawat isa.
Sa pag-aaral sa tatlong kaso, lumalabas na ang selos ang pangunahing problema ng magkarelasyon, pangalawa lamang ang pagiging ma-pride at pagiging dominante ng isa’t isa. Lumalabas din na dalawa sa tatlong kaso ay hindi humihingi ng tawad kapag nag-aaway at nagkakasundo.
Pagdating naman sa diskriminasyon na nararanasan sa pamilya, isang kaso lang nagpapakita ng di pagkikilala sa kadahilanang hindi ito alam ng mga magulang ng magkarelasyon, samantalang, dalawa sa tatlong kaso ay tanggap ng bawat pamilya at kinikilala ang kanilang mga relasyon.
Dalawa ang nagsasabing wala silang masyadong problema sa trabaho, samantalang, ang isa ay may nararamdamang diskriminasyon sa trabaho. Pagdating naman sa kapitbahay, ay pinapahintulutan ngunit hindi tinatangap.



Konklusyon


1. Mas nakikita ng magkarelasyon ang mga bagay na maaari nilang makuha sa isa’t isa.

2. Ang kabutihan ng pakikipaglive-in sa pagitan ng bakla at lalake ay natatanggap ang kakulangan sa relasyon. Sa kabilang banda, sa pananaw ng mga mananaliksik ay lantad ang relasyon sa pag-aaway at argumento na maaaring maging sanhi ng paghihiwalay.


3. Ang bakla ay masyadong mapagbigay sa usapin ng paggawa at pinansyal.


4. Kakulangan ng tiwala sa karelasyon at labis na pagtutok sa mga kilos ng bawat isa ang nagiging sanhi ng kanilang di pagkakaunawaan at selos.


5. Hinahayaan sa lipunang Pilipino ang relasyong homoseksuwal ngunit ito ay hindi pa lubusang tinatanggap.







Rekomendasyon


Batay sa nakalap na mga datos at konklusyon, ang mga sumusunod na rekomendasyon ay inihahain ng mga mananaliksik:

1. Magpalalim ng mga damdamin para sa karelasyon upang magkaroon ng higit na malalim na basehan ang relasyon.


2. Magkaroon ng mga regular na mga seminar kung saan ang magkalive-in na bakla at lalake ay magkakaroon ng dagdag kaalaman sa pangangalaga ng kanilang relasyon.


3. Magkaroon ng kasunduan patungkol sa mga pag-aari at kagamitan bago pumasok sa paglilive-in para na rin sa kapakanan ng bawat isa.


4. Sumali sa mga samahang may oryenyasyong homoseksuwal upang tumaas ang antas ng pang-unawa, hindi lamang para sa isa’t isa, kundi maging sa mga kaganapang panlipunan na maaaring makaapekto sa relasyon.


5.1 Magsagawa ng malalim na pag-aaral upang magkaroon ng legal na basehan at maging katanggap-tanggap sa lipunan ang relasyong homoseksuwal.


5.2 Ang pagpapalimbag ng pananaliksik na ito ay maaaring makapagbigay ng kaukulang impormasyon tungkol sa mga nagnanais na magsaliksik pa ng iba pang pag-aaral.


5.3 Magkaroon ng mga palabas sa telebisyon ukol sa usaping homoseksuwal na maaaring magbukas sa isipan ng mga taong makapapanood nito.












Sanggunian
Mga Aklat

Clark, Don. Loving Someone Gay. California.Celestial Arts. C., 1997

De Cecco, John. Gay Relationship. New York. Harrington Park Press Inc.,
c., 1988
Fleras, Jomar. Manners Ettiquette. Philippines

Garcia, Neil C. Slip/page: Essay in the Philippine Gay Criticism. Philippines

Holmes, Margarita. Naiibang Pag-ibig: Ang Maging Bakla sa Pilipinas.Philippines. C., 1995
________________. A Different Love: Being gay in the Philippines.Philippines. Anvil publishing Inc.
Janell, Carol . Sexuality and Gender. USA. Prentice Hall Inc. c. 1999

Macionis, John I. Sociology. USA. Pearson Education Asia Pte Ltd.,Prentice Hall, Inc., 2002
Matilac, Rosalie. Sosyo: Sulyap ng isang Pinoy sa Sosyolohiya.Philippines. Asian Social Institute.c., 1994
Palispis.Epitacio S. Introduction to Sociology and Anthropology.Philippines.First Edition. Rex Bookstore. c. 1996
Remoto, Danton and Neil Garcia.LADLAD: An Anthology of Philippine Gay Story. Philippines. C. ?
Wecks, Jeffrey and Ravin Porter. Between the Acts: lives of Homosexual Men. USA. C. 1991
World Book of Encyclopedia. Vol. 2002.


Mga Peryodiko/Artikulo

Carvajal, Dolly Anne. “ShowBuzz”. Philippines Daily Inquirer Libre. March 10, 2006
Dayo, Ma. Ceres. “Tomboy Love Among Domestic Helpers in Hongkong” Philippine Daily Inquirer. March 17, 2001
Marcelo, Emily. “Emily’s Corner”. PDI Libre February 20, 2006






Mga Tesis

Gayapa, Patrick Henry A. “ The Closet of Homosexuality: Tensions, tangled Emotions and the use of Gay” St. Louis University. Baguio City.Philippines. c. 1996
Rebulado, Michael F. at Lorriebien N. Timoteo. “Isang Pag-aaral sa Mundo ng mga baklang bilanggo sa loob ng National Bilibid Prison”. Department of Sociology and Anthropology,College of Arts , Polytechnic University of the Philippines. March, 2001


Mga Personal na Interview

Weng at Mhon, December 21, 2005
RG at Jim, February 14, 2006
Efren at Che, March 3, 2006
Joseph(kaibigan nina RG at Jim), Feb. 14, 2006
Ate Maria, Ayen at kuya Bernie, December 21, 2005

Mga Websites

http://www.thetaskforce.org/the issue/issue.cfm?/D=30
http://www.d.umn.edu/cla/faculty/jhanlim/2111/Exchange/BlauReading.com
http;//www.Altavista.com
www.frc.com
www.homosexual.com